Te taenga mai o Te Arawa
Ahakoa whakapapa tonu mai ai a Ngāti Tūwharetoa i Te Arawa, he motuhake ana whakahaere i ngā whakahaere o ngā hapū o Te Arawa.
I te taenga mai o Te Arawa i Hawaiki, ka ū te waka ki Maketū. Ka tipu he raruraru i waenganui i a Tamatekapua rāua ko Ngātoroirangi te tohunga ahurewa, me te aha, ka wehe atu a Ngātoroirangi ki te rapu whenua ki uta. Koianei ngā whenua o Ngati Tuwharetoa i ēnei ra.
Heke ai te tohunga nei me tana iwi mā te takutai ki Matatā i te pūaha o te awa o Tarawera. Ko te ingoa tūturu o te awa nei ko Te Awa-a-te-Atua, hei whakanui i a Ngātoroirangi.
Tia te kaihōpara
Nō te wehenga o Ngātoroirangi i Maketū, ka wehe atu anō a Tia mā te awa o Kaituna haere ana ki Rotorua. Kei tētahi wāhi i reira, i pā noa a Tia ki te tūpāpaku o tētahi rangatira. He tino tapu te tūpāpaku rangatira. Mā te tohunga rā anō e tango te tapu i runga i a Tia; nā reira kīia ai taua wāhi i unuhia te tapu i runga i a Tia, ko Te Horohoroinga-nui-a-Tia. Nō muri whakarāpopotongia ai taua ingoa ki a Horohoro.
Ka ahu atu a Tia ki te uru kia tae ki te awa o Waikato. Nā tana kite i te paruparu o te wai, ka mohio he tangata kei mua i a ia e haere ana. Ka whakaingoatia taua wāhi ko Ātiamuri. Nā tōna hiahia kia tūtaki ki te hunga nei, ka whāia e Tia. I Wairākei ka tae a Tia ki tētahi tāheke ka tapaina e ia ko Aratiatia. I tōna taenga ki te moana o Taupō, ka pōuri a Tia i te mea kua tau kē te noho o Ngāti Hotu, tētahi iwi nui, ki reira.
Taupō-nui-a-Tia
Kātahi ka huri a Tia mā te taha rāwhiti o te moana kia tae ki Hamaria. Nō tana taenga atu ki reira ka kite a ia i te ōrite o ngā pari o taua wāhi ki tōna pūeru taupō, ka tapaina e ia te moana ko Te Taupō-nui-a-Tia.
Te kakenga o Ngātoroirangi i a Tauhara me Tongariro
I taua wā tonu, e haere ana a Ngātoroirangi mā Te Awa-a-te-Atua ki te roto o Tarawera. Kia kake ia i te maunga o Ruawāhia ka titiro ki te tonga, e ko Tauhara. Ka hiahia a ia ki te kake i taua maunga ki te whakatū tūāhu ki ngā atua, kia pai ai tana haere i te whenua.
I Tauhara, ka kite a Ngātoroirangi i a Tia e huri ana i te moana. Ka whiua e ia tana taiaha ki ngā wai, ko tana taunaha tērā i te moana me ngā whenua i ōna tahatika. Kātahi ka whai ia i a Tia. I a ia ka haere, ka whakatūria e Ngātoroirangi he tūāhu i runga i te huarahi hei pou i tōna mana ki te whenua.
Kia tae ki Motutere, e tū whakarehu mai ana te maunga o Tongariro. Ka hiahia a ia ki te piki. Nō tana taenga ki te pūtake i Rangipō, ka tūtaki a ia ki a Hape-ki-tuarangi me tōna iwi. Ka karakia a Ngātoroirangi, ka mate a Hape me tōna iwi.
Heoi ko Ngātoroirangi tonu i tata mate i te mātao i tana kakenga i te maunga. Ahakoa te ngenge me te makariri o tōna tinana, ka eke tonu a ia ki te tihi. Ko tana kokoraho tērā i ngā papatahi kei raro mō ōna uri whakaheke. Ka taunahatia e ia ngā whenua e mōhiotia nei i ēnei rā ko te rohe o Ngāti Tūwharetoa.
Nā tana kaha makariri, ka karanga atu a ia ki ana tuāhine ki a Kuiwai rāua ko Haungaroa i Hawaiki, kia tukua mai he ahi hei whakamahana i a ia: ‘Kuiwai e, Haungaroa e, ka riro au i te tonga, tukua mai he ahi!’ Koinei te takenga mai o te ingoa o Tongariro.
Te whakaingoa i a Ketetahi
E ai ki te kōrero, o ngā kete e toru i tonoa e Ngātoroirangi, kotahi anake i tae. Ko tētahi i tau ki Whakaari i Te Tai Rāwhiti, ko tētahi i riro i ngā iwi o Waiotapu. Ka riri a Ngātoroirangi nā te mea kotahi anake te kete i tae ki a ia, ka whiua e ia te kete ki te taha o te maunga. Tapaina ai te wāhi ko Ketetahi.
Ka hoki a Ngātoroirangi ki Te Moana-a-Toitehuatahi
Ka hipa te wā, ka hiahia a Ngātoroirangi kia kite i tōna iwi o Tainui. Heoi ka kī a Hoturoa ki a ia, i te mea i heke a ia ki Aotearoa mā runga i a Te Arawa, koirā kē tōna waka. Ka pōuri a Ngātoroirangi i tēnei kōrero, ka haere kia noho ki te moutere o Mōtītī i Te Moana-a-Toi.
