Kōrero: Muaūpoko

E takoto mai ana te roto o Waipunahau ki te pokapū o te rohe o Muaūpoko e tū tata ana ki Taitoko (Levin); kei konei anō tētahi pūtere taiao nui whakaharahara. Nā ngā mahi pāmu i whakakino i te wai o te roto; heoi, ināianei kei te mahi tahi a Muaūpoko me ōna hoa ki te whakapai i te roto, ki te whakaara ake anō hoki i ngā ika tūturu. He tauira tēnei o te nui o ngā mahi kei te tutuki e Muaūpoko ki te whakapai ake i o rātou rauemi me te whakatairanga anō i te mana ā-iwi ki te rohe.

He kōrero nā Darren Reid
Te āhua nui: He tauira o Kurahaupō

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te tipuna a Tara

Ko Ngāi Tara te ingoa tūturu o Muaūpoko. He mea whakaingoa te iwi ki te tipuna ki a Tara. Ko ōna mātua, ko Whātonga, te kaihautū o Kurahaupō, rāua ko Hotuwaipara. I mua tata i te whānautanga mai o Tara, ka tū te tara ika ki te mati o Hotuwaipara, nā reira tapaina ai tā rāua tama ko Tara.

Nō muri, ka heke te iwi i te Te Matau-a-Māui ki Te Whanganui-a-Tara. Nō muri ka tapaina te iwi ki te ingoa a Muaūpoko, hei tohu ko rātou te iwi ka noho ki te ūpoko o Te Ika-a-Māui.

Te rohe o Muaūpoko

I te tīmatanga, i noho a Ngāi Tara ki ngā whenua huri āwhio i Te Whanganui-a-Tara me Kapiti. I reira, ka noho tahi rātou me ētahi atu iwi. Mai i te tekau tau atu i 1820, ka tomokia te rohe e ngā iwi o Ngāti Toa, o Te Āti Awa o te raki. Kia tau ngā riri ki a Ngāti Toa, ka rere a Muaūpoko ki ngā rohe o Horowhenua, o Manawatū noho ai.

Te rironga whenua

I te tau 1839, ka hokona e ngā rangatira o Te Āti Awa ngā whenua o Te Whanganui-a-Tara ki te Kamupene o Niu Tīreni (New Zealand Company), hei waihanga i ngā nōhanga Pākehā. Ahakoa ngā pānga o Muaūpoko ki te whenua, kāore rātou i kōrerohia. Nā ngā pakanga a Muaūpoko ki iwi kē kua riro anō ōna whenua ki Horowhenua. Nō te taenga o ngā tāngata whai Pākehā, ka heke te kaha me te mana o te iwi. Ka kino a Waipunahau i ngā mahi pāmu me ngā mahi poro rākau, ka mate ngā ika o te roto.

Muaūpoko i ēnei rā

Kei Taitoko (Levin) ki Horowhenua Te Manatū ā-iwi o Muaūpoko. Koia te kaiwhakarato i ngā tahua mō ngā take hauora, toko i te ora hoki. Kei te hiki ake anō te iwi i āna tikanga, hītori, kōrero tuku iho. Kua oti i a Muaūpoko te hanga i tētahi Rōpu Kaitiaki o Waipunahau, ko tōna whāinga matua ko te whakatika i te wai kia pai, te whakakī i te roto ki te ika, te whakatipu rākau ki ōna tahataha. I te tataunga iwi o te tau 2013, e 2,691 ngā tāngata i kī he uri rātou nō Muaūpoko.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Darren Reid, 'Muaūpoko', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/muaupoko (accessed 17 April 2024)

He kōrero nā Darren Reid, i tāngia i te 8 o Pēpuere 2005, updated 1 o Pēpuere 2015