Kōrero: Oneone

E ai ki te Māori i auahangia te wahine tuatahi i te one o Papatūānuku. Whāia, i tōna hokinga ki Hawaiki, ka kōrero a Kupe mō ngā whenua haumako ki Aotearoa. Neke atu i te 30 ngā momo oneone i āta tohungia e te Māori. Waihoki, i ako te Māori me pēhea te whakatakoto me te kerikeri i ngā māra kūmara kia whai hua ai.

He kōrero nā Basil Keane
Te āhua nui: Hineahuone, te wahine tuatahi

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ngā momo oneone

Neke atu i te 30 ngā ingoa a te Māori mō ngā momo oneone pērā i te:

  • onepū – he one kirikiri
  • onenui – he one mōmona mai i te uku, te kirikiri me te paraumu
  • one-matua – he one mōmona.

Te whakatipu kai

Ka nanao te Māori ki ngā one kirikiri, one tea hei whakatipu kūmara. Hei ētahi wā ka tāpiri te one ki te kirikiri kia pai ai te pana i te wai.

He mea whakatipu te taro i ngā oneone haumākū.

Ka ruia he tarutaru, he pungarehu ki runga i te one hei whakahaumako.

Te uku

Ka tango i te one kōkōwai, ka tahu ki te ahi, ka kōrori ki te hinu mangō, kia ea ake ko te hōrū. Ka panipania tēnei hinu ki te kanohi me te tinana o te rangatira, ki te whare whakairo, ki te waka pītau hoki.

Ka tahuna te uku ka kōrori ki te hinu kia puta ai te tā kīia ai ko taioma.

He tea, he kikorangi rānei te uku, ka mahia pēnei i te hopi horoi.

Ngā kōrero mō te orokohanga

Hei tā te Māori, ko Papatūānuku te whaea o te ao. Nā te atua nā Tāne te wahine tuatahi a Hineahuone i pokepoke mai i te one. I ētahi kōrero, he tāne kē te tangata tuatahi, ko Tiki-āhua.

Ngā kōrero mō ngā waka

I te taenga o te Māori ki Aotearoa, ka rapu ia he aha te āhua o ngā oneone i te whenua hou nei.

  • I tana hokinga ki Hawaiki ka kōrero a Kupe mō te haumako o ngā oneone i Aotearoa.
  • I te taenga o te waka a Aotea ki Aotearoa ka whakatau tōna kaihautū a Turi ko Pātea hei kāinga hou, nā te rongo o tōna ihu i te haumako o te oneone.
  • Ko Whātonga te rangatira i runga i a Kurahaupō. Nāwai ā, ka hūnuku āna tama ki te moutere o Matiu i Te Whanganui-a-Tara, nā te haumako o te oneone me te uaua mō te hoariri ki te whakaeke.

Ngā tohu i te oneone

He wā ka tanumia te one tapu ki tētahi wāhi nui, hei tauira, ki raro i te tūāhu o tētahi whare karakia.

Ka whānau mai he tamaiti ki te ao, ka whakahokia tōna whenua ki te kōpū o Papatūānuku.

Ka whakahemohemo ana he toa ki te whenua o tōna hoariri, tērā ka karanga a ia kia tīkina he oneone mai i tōna ake kāinga hei tangihanga māna.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Oneone', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/oneone (accessed 24 April 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 24 o Noema 2008