He korero whakarapopoto
I ngā rā o mua he rite te mahi a te Māori i te waka, pēnei tonu i te whakamahi a ngā iwi o ēnei rā i te motukā. Ko ngā awa me te takutai ō rātou ara haere; he kawe tangata, kawe utanga te mahi. Kei te hangaa tonu e te Māori te waka Māori tatū ki ēnei rā.
Ngā waka heke o Te Moananui-a-Kiwa
Nā ngā waka nui te iwi Māori i kawe ki Aotearoa i Te Moananui-a-Kiwa. Kotahi marama neke atu te roa o te heke. He nui te tangata, utanga i kawea mai. Ko te whakapae he hourua ēnei waka tawhito. Ka hoki ngā whakapapa a ngā iwi Māori ki ngā tīpuna i hoe mai i aua waka tawhito.
Waka ki Aotearoa
Hangaia ai te waka i te hiwi rākau. He whāiti, he pāhekeheke ngā waka i ngā moutere o Te Moananui-a-Kiwa, i te mea ka hangaa ō rātou waka i ngā rākau nohinohi. Tērā ētahi waka ka mau ama hei whakawhena i te haere i te wai. Heoi, nā te nui o ngā rākau o Aotearoa pērā i te tōtara me te kauri, ka nui ake ō rātou nā waka, ka mutu kāhore he ama.
Waka taua – te waka nui rawa
Neke atu i te e 30 mita te roa o ēnei waka, e 100 tāngata ka tareka te kawe. Te mutunga mai o ngā whakairo ki mua, ki muri. He waka kawe toa ki te matawhāura, nā reira he tapu ēnei waka.
Waka tētē – waka hī ika
Kāore he whakanikoniko o ngā whakairo kei ngā waka tete. He heriheri tāngata, utanga te mahi a ēnei waka; ka rere mā ngā awa me te takutai. Koinei te waka kawe taonga ki ngā tauhokohoko i Tāmaki-makau-rau, i hea ake.
Mōkihi
Ko Ngāti Porou tētahi iwi ka hanga mōkihi mai i ngā papanga rākau ka herea ki te aka. Ki Te Wai Pounamu, ka pūpūtia, ka hereherea te raupō, te kōrari rānei hei mōkihi.
Waka tīwai – mō ngā awa
Kitea noatia ai ēnei waka i ngā wāhi katoa. Hei ētahi wā ka whakamahia ēnei waka ki ngā whakataetae, ki ngā whakangahau. He māmā ēnei waka, e tareka ai te peke rākau i te wai.
Ngā wāhi o te waka
Ngā wāhanga o te waka:
- Hiwi: koinei te takere o te waka
- Tauihu: a mua
- Taurapa: a muri
- Rauawa: ngā tāpiritanga ki ngā taha o te waka
I te nuinga o te wā, ko te hoe, ko te toko nga kaipaneke waka. He rā ō ētahi waka, he mea hanga i te raupō, i te harakeke rānei. Ko te punga he kōhatu kua herea ki te taura.