Kōrero: Ngā waewae tapu

He nui ngā kōrero a te Māori mō ngā hōparatanga me ngā taiāwhiotanga i te whenua o Aotearoa. I huri taiāwhio ngā tangata tōmua i ō rātou waka i te takutai o ngā moutere o Aotearoa. Nāwai a, ka tīmata ētahi te hīkoi ki uta, ka taunaha i ngā awa, ngā pae maunga, me ki, ngā tohu o te whenua.

He kōrero nā Rāwiri Taonui
Te āhua nui: Rākaihautū e mau ana ki tana kō

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Nō te ūnga tuatahitanga o ngā tūpuna o te Māori ki Aotearoa, ka rere i ngā ākau mā runga waka. Nō muri ka takahi ētahi ki ngā rohe i te tuawhenua.

Ngā torotoronga whenua

He nui ngā kōrero a ngā iwi mō ngā tūpuna i torotoro i te nuku roa. Waihoki, ka tū ngā uri hei tangata whenua ki ngā whenua i takahia e ō rātou tūpuna.

Te auaha i te whenua

He kōrero ā te Māori mō te auaha i te whenua. Tērā te kōrero mō te kakenga o Ngātoroirangi ki te tihi o Tongariro me te auahatanga o ngā puia me ngā waiariki o te puku o Te Ika-a-Māui. Nā te mātao ka karanga a Ngātoroirangi ki āna tuāhine kia haramai i Hawaiki ki te āwhina i a ia. Heoi, ka tukuna e rāua te ahi hei whakamahana, hei whakaora i te tinana o tā rāua tungāne.

Kupe

Torotoro haere ai a Kupe i te takutai o Aotearoa. He maha ngā wāhi nāna i tapa.

Ngā waka tōmua

Ka tae mai ngā waka tōmua ki Aotearoa ka āwhio i te takutai moana. Ko ētahi o ngā waka ko:

  • Tainui – ka ū ki Te Moana-a-Toitehuatahi, ka tae ki Tāmaki ka whiti ki te tai hauāuru o Te Ika-a-Māui
  • Horouta – ka pae ki Te Moana-a-Tairongo me Tūranganui-a-Kiwa.
  • Mataatua – atu i Whakatāne ki Te Tai Tokerau.

Rakataura

Ko Rakataura te tohunga o runga i a Tainui. Nā te aha, i te taenga ki Tāmaki-makau-rau ka tohe rāua ko Hoturoa, ko te otinga atu ka whai ia i te tai hauāuru ki te tonga. Nāwai ā, ka moe a Rakataura i te tamāhine a Hoturoa.

Kahupekapeka (Kahu)

Ka mate te tāne a Kahupekapeka, ka huri āwhio rāua ko tana tama ki ngā rohe o Waikato. He maha ngā maunga i pikitia, pērā i Te Aroha-o-Kahu.

Haunui

Ka heke a Haunui mā te tai hauāuru o Te Ika-a-Māui, he whai i tana wahine pūremu a Wairaka rāua ko tana nanakia te take. Nā Haunui ngā awa o Rangitīkei, o Manawatū, o Waikanae i taunaha. Nō te taenga rawa ki Pukerua ka mau e ia te tokorua rā, ka hurihia hei toka.

Tamatea

Ko Tamatea tētahi o ngā tino kaihōpara o Aotearoa. Kapi ai te nuinga o Te Ika-a-Māui me Te Wai Pounamu i a ia, whai anō ōna ingoa a Tamatea-pōkai-whenua, a Tamatea-pōkai-moana.

Ngā ara pounamu

Takahia ai e ngā iwi o Te Wai Pounamu ngā ara atu i te tai rāwhiti ki te tai hauāuru ki te kawe i te pounamu hei hokohoko ki ngā iwi o Te Ika-a-Māui.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Rāwiri Taonui, 'Ngā waewae tapu', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-waewae-tapu (accessed 19 April 2024)

He kōrero nā Rāwiri Taonui, i tāngia i te 24 o Hepetema 2007