Kōrero: Ngā manu

He wāhi nui tō ngā manu i roto i te ao Māori, hei kai, ko ōna huruhuru hei kura whakarākai i te tinana me ngā kākahu o te rangatira. Ka āta mātaki te Māori i ngā whanonga me te noho a tēnā manu, a tēnā manu. Kei ngā mōteatea me ngā whakataukī ngā momo manu e whakahuatia ana. Ka tirohia te whanonga o te manu mō ngā tohu huarere me ngā tohu mō ngā rā kei te tū.

He kōrero nā Kelly Keane
Te āhua nui: Ruru

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ngā tohu rangatira

Ētahi manu whakaritea ai ki te rangatira, ko ngā huruhuru hei kākahu i te momo o te rangatira.

  • Ko ngā rangatira anake ka mau i te kura huia. Ka nōhia te kura ki roto waka whakairo kīia ai he waka huia.
  • He kai nō ngā rangatira te kiwi. Whatua mai ai te kahu kiwi i ōna huruhuru.
  • Taea ai e te tūī te tāwhai ngā reo o ētahi atu manu, tae rawa ki te tangata. Akongia ai ētahi tūī ki te kōrero i te reo o te tangata, ka noho hei mōkai mā te rangatira.
  • He whero ngā huruhuru o te taha whakararo o ngā parirau o te kākā. Ka rangaa he korowai mō te tāngata whakahirahira i ēnei huruhuru.

Te matapae

Ki te Māori, he tohu pai te kite i ētahi manu, he tohu kino te kite hoki i manu kē. I tua atu ko ētahi manu ka tohu he aha ka tūpono ā te wā kei te haere mai. Hei tauira atu:

  • He tohu pai ka rongohia te tangi a te kāreke i tō taha matau. Ka tangi ana ki tō taha mauī, he aituā kei te haere.
  • Ki te kuhu he tīwakawaka ki roto i te whare, he tohu tērā he tangata te utu.
  • He manu kawe i te rongopai te kōmiromiro.

Te tohu i te huarere

Āta mātakina ai e te Māori ngā nekeneke a tēnā manu, a tēnā manu. Ka whakapono te Māori ka āhei te wānanga i ngā tohu huarere mā te aromātai i ngā whanonga o ētahi manu:

  • Ka tangi ana te kārearea i te rangi paki, he ua āpōpō. Ki te tioro te manu rā i te rangi pōuri, he rā paki ka whai āpōpō.
  • Ko te pīpīwharauroa te mātārere o te kōanga. Ka rongo ana te tangata i tana tangi, ko te wā ki te ono kai.

Ngā whakataukī mō ngā manu

He maha ngā kupu whakarite i te tangata ki ngā tūmomo manu:

  • Te kāhu; mō te rangatira.
  • Te korimako; nā te reka o tana waiata ka whakaritea ngā tāngata reo ātaahua ki a ia.
  • He apu paru te pārera; whai anō ka whakaritea ngā tāngata kaihoro ki a ia.

Ngā ingoa

Ka tapaa e te Māori ētahi manu nā runga i te tatangi, te āhua o ngā huruhuru, ā rātou whanonga rānei:

  • Ahu mai ai te ingoa o te kea i tana tangi, inā: ‘keee aaa’
  • I tapaina te kuruwhengu nā te hoihoi whenuwhenu ka puta i a ia ka kai huripapa ia i raro i te wa
Me pēnei te tohu i te whārangi:

Kelly Keane, 'Ngā manu', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-manu (accessed 20 April 2024)

He kōrero nā Kelly Keane, i tāngia i te 24 o Hepetema 2007, i tātarihia i te 17 o Pēpuere 2015