Kōrero: Te auahatanga o te whenua

I tōna taenga tuatahitanga ki Aotearoa, ka mīharo te Māori ki te ātaahua, ki te kanorau o te whenua. Kōrero ai rātou mō ngā mahi a ngā tipua ki te keri i ngā roto o Te Wai Pounamu, te pueanga ake o te whenua i te moana, te whakataetae i waenganui i ngā maunga kia riro a Pīhanga, te maunga purotu.

He kōrero nā Te Ahukaramū Charles Royal
Te āhua nui: ‘Battle of the mountains’, nā Angus McDonald

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Kei tēnā iwi, kei tēnā iwi ā rātou ake kōrero mō te auahatanga o Aotearoa, ōna maunga, awa, roto, ngāwhā, aha atu.

Ka hangaa te whenua

Tērā te kōrero mō Māui me tana hī ake i tana ika – Te Ika-a-Māui - i te moana nui. Ko tōna waka ko Te Waka-a-Māui, e mōhiotia whānuitia, ko Te Wai Pounamu; ko te punga o te waka ko te moutere o Rakiura i ēnei rā.

Arā tētahi atu kōrero e kī ana, ko te whenua te kōpū o Papatūānuku, ko tōna tinana kei raro kē i te wai.

Ka auaha e Kupe ngā moutere

He tipuna nui a Kupe nō Hawaiki, te kāinga tūturu o te Māori. E ai ki te kōrero, i tana taenga ki Aotearoa, he whenua kotahi, ā, nāna i wāhi kia rua ngā motu nui. Kīia ai te moana kei waenganui i ngā whenua momotu nei ko ‘Te moana a Kupe’.

Ka whakanohoia ngā maunga

I te wā tuauri whāioio, e noho kotahi ana ngā maunga o Te Ika-a-Māui - a Tongariro, a Taranaki, a Tauhara, a Pūtauaki. Waihoki, ka kī a Ngāti Tūwharetoa, ka riri, ka pakanga rātou mō Pīhanga, te maunga ātaahua. Ko Tongariro ka toa; ko ērā atu maunga ka marara ki wāhi kē. I te whitinga o te rā, ka toka rātou ki aua wāhi kei reira rātou i tēnei rā.

Ngā waiariki whakamīharo

I a ia e hōpara ana i te puku o Te Ika-a-Māui, ka ngaua te tinana o Ngātoroirangi e te mātao. Ka karanga ia ki ōna tuāhine a Te Hoata rāua ko Te Pupu kei Hawaiki. Ka haere mai rāua mā raro kē i te whenua, he ahi tō rāua ritenga. Nō te pueanga ake i te whenua ka puta rāua hei ngāwhā, hei puia, hei waiariki, inarā te ingoa o te rohe rā, a Te Waiariki.

Ka hangaa ngā roto me ngā maunga

Nā Rākaihautū ngā roto o Te Wai Pounamu i auaha i tana hīkoitanga i Ngā Puke Māeroero.

E ai ki ngā kōrero tuku iho, nā te taniwha i auaha te rahi o ngā awa, ngā whanga, ngā roto. Nā tētahi rū whenua i aukati tētahi taniwha ki Te Whanganui-a-Tara; ka takoto mai ia hei pito whenua.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Te Ahukaramū Charles Royal, 'Te auahatanga o te whenua', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-auahatanga-o-te-whenua (accessed 17 April 2024)

He kōrero nā Te Ahukaramū Charles Royal, i tāngia i te 12 o Hune 2006