He korero whakarapopoto
Tēnei mea te kaitiakitanga
Ko te tikanga o tēnei mea o te kaitiakitanga, ko te tiaki me te manaaki. Me kī he tirohanga te kaitiakitanga ki te ao tūroa mai i te tirohanga Māori.
Ko tā te kaitiaki he tiaki. Tērā ia he tangata takitahi, he rōpū rānei ka manaaki, ka tiaki i tētahi wāhi pēnei i tētahi roto, ngahere rānei. Ka tuku tēnei tūranga kaitiaki mai te iwi nō rātou taua rohe.
Te tirohanga Māori
Ki te Māori, kāore he wehewehe i te tangata mai i te whenua, i te taiao. Koinei ia kei te pū o te tirohanga Māori.
Ngā tikanga tiaki o mua
I ngā rā o mua ka whai ngā tāngata i ngā tikanga ina haere rātou ki te mahi kai, ki te hī ika, ki te whakatipu kai, aha atu. Mā ēnei tikanga ka noho ora ai te taiao.
Ko ētahi o ēnei tikanga ko te:
- rāhui i te mahi kai i tētahi wāhi
- whai i ngā tohutohu a te maramataka mō ngā wā whakatō, hauhake i te kai.
- tango i te kai e tika ana
- mahi kai mō te mahi kai, kaua mō te hākinakina
- mahi manu i ngā wā e tika ana – hei tauira, kaua e mahi manu i te wā o te whai hua.
Te mana te tapu, te mauri
Ko te mana he mea whakakaha. Mēnā kei te whai mana tētahi ngahere ka kite koe i te nui o te hua rākau, i te matomato o te tipu o ngā rau, i te ora me te rahi o te manu.
Ko tētahi taha o te tapu ka āhei te aukati ā-wairua nei. Hei ētahi wā ka poua he rāhui hei whakakaha i te mana o te ngahere, o te moana rānei. Tērā ka aukatia e te rāhui te mahi manu, ika, hua rākau rānei mai tētahi wāhi ake mō tētahi wā.
Ko tēnei mea te mauri kei te whakakaha i te koiora. Me tiaki te mauri o te ngahere, o ngā awa, o ngā māra kai, o ngā roto, tae atu ki te moana nui. He wā anō ka whakatōngia te mauri ki roto i tētahi kōhatu, rākau, aha atu rānei, kātahi ka karakiangia e ngā tohunga.
Kaitiakitanga i ēnei rā
Kua nui haere te aro o te ao ki te kaitiakitanga. Kei te hoki ngā iwi ki te whakaora i ō rātou ahurea me tō rātou taiao, mā roto i ngā tikanga tuku iho a rātou mā.
- Ko Ngāi Tahu ngā kaitiaki o te pounamu i Te Wai Pounamu.
- Kua takoto te kerēme a Te Āti Awa ki Taranaki ki te kāwanatanga kia mutu te tūkino i ō rātou tauranga ika.
- Kua whakakotahi a Ngāti Kahungunu, a Rangitāne, a Muaūpoko, a Ngāti Raukawa ki te ātete i ngā tūkinotanga ki te awa o Manawatū.
- Kei te ngana te iwi o Te Rarawa ki te whakaora i te kūkupa.
I tua atu kua whakakuhuna te kaitiakitanga ki ētahi ture pērā i te Resource Management Act 1991.