He korero whakarapopoto
Ngā whenua
Ko Ngāpuhi te iwi nui rawa atu ki Aotearoa. Kei te Tai Tokerau te rohe, mai i Hokianga i te uru ki Pēwhairangi i te rāwhiti, toro ai ki Whāngārei i te tonga.
Ngā waka
I haere mai a Kupe mā runga i te waka a Matawhaorua, ā, nāna te ingoa o Hokianga i tapa. Nō tōna hokinga ki Hawaiki, ka wehe mai ētahi rangatira, a Nukutawhiti rāua ko Ruanui ki te whai i te kāinga hōu nei a Aotearoa.
Ko Puhi te rangatira o te waka a Mataatua, ā, whakapae ana ētahi nāna te ingoa o Ngāpuhi i tapa. Arā anō hoki tērā kōrero e mea ana, he ingoa kē mō ngā wāhine a Kupe, he puhi hoki.
Ngā tīpuna
Ko Rāhiri te tipuna nui o te iwi, heke mai i a Kupe, i a Nukutawhiti, i a Puhi. Ka taka te wā, ā, ka rīriri āna tama tētahi ki tētahi, ko te whenua te take. Hei whakaea i te riri, ka tohu a Rāhiri ki a rāua kia tukuna he manu aute kia rere ki te rangi; ko tana whakatau, ko ngā wāhi i tau ai te manu aute rā, koira ngā rohe i wehea, ko Hokianga ki tētahi, ko Taumārere ki tētahi.
He uri whakaheke ngā iwi katoa o Te Tai Tokerau nā Kairewa rāua ko Waimirirangi. Ko te ingoa kārangaranga o Waimirirangi ko ‘te kuini o te tai tokerau’.
Nā ana moemoe, ka whai pānga a Rāhiri ki ngā iwi maha. Nāwai, ka hōrapa ōna uri ki te rāwhiti, tuku ana ngā iwi o reira ki raro i tō rātou mana. Nō muri mai, ka tau ko Ngāpuhi hei ingoa mō ngā iwi katoa atu i Hokianga ki Pēwhairangi.
Ngā tūtakitanga ki te Pākehā
Nā runga i ngā tauhokohoko me te Pākehā, ka riro i a Ngāpuhi te maha rawa atu o te pū. He maha ngā iwi i hinga ki ngā taua mau pū o Ngāpuhi.
I te tau 1835 ka hainahia e ngā rangatira o Ngāpuhi te Whakaputanga o te Rangatiratanga o Niu Tīreni; taka mai ki te tau 1840 ka hainahia te Tiriti o Waitangi. Nō te wā 1845 ki 1846, nō muri i ngā mautohe a Hōne Heke mō te hōrapa o te mana Pākehā, ka pakanga, ka hinga a Ngāpuhi ki te Pākehā. He nui ngā whenua o te iwi ka ngaro.
Ngāpuhi i ēnei rā
Ka tohu te tataunga iwi o te tau 2013 ki te mea, e 125,000 te tini o Ngāpuhi, ā, neke atu i te 50,000 kei Tāmaki-makau-rau e noho ana. Ko Te Rūnanga ā-Iwi o Ngāpuhi te rōpū whakahaere matua. Ko tētahi o ngā uri rongonui o Ngāpuhi ko Kahurangi Whina Cooper, nāna i ārahi te hīkoi mō te whenua i te tau 1975.
