He korero whakarapopoto
Whai muri i te hīkoi whenua i te tau 1975, ka whakatū te kāwanatanga i te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi ki te tiro i ngā takahitanga a te Karauna i te Tiriti o Waitangi. I te tīmatanga ka āhei noa iho te taraipiunara ki te whakatewhatewha i ngā kerēme i pā i mua i te 11 Whiringa-ā-nuku o te tau 1975.
Te whakawhanake i te Rōpū Whakamana
Mai i te tau 1985 ka āhei ngā kokoraho te whakahoki ki te tau 1840 rā anō.
Ko ētahi kerēme whai hiranga kia takamua ki te aroaro o te taraipiunara ko tērā o Te Āti Awa mō te wheketere hinu e whakaputu nei i ōna para ki te moana me ngā kai o te moana; me te kerēme tiaki i ngā tuna o te awa o Kaituna. I momoho ēnei kerēme e rua.
I te tau 1987 ka tūtohu te taraipiunara kia whai mana ture te reo Māori ki Aotearoa.
Ko ētahi anō tūtohunga kia whai utu a Ngāi Tahu mō te rironga o ngā whenua o Te Waipounamu; ko te kerēme a Ngāti Whātua ki Ōrākei; ko te kerēme mō te moana o Manukau me te kerēme o Muriwhenua.
Ngā panonitanga, mai i te tau 1988
Nāwai ka heipū ake ngā kerēme ki te Rōpū Whakamana. Ko te whakamahinga tēnā o te pūnaha puka kēhi – arā, kia whakatōpū katoatia ngā kerēme o tētahi takiwā. Ko ētahi i kaikino tonu ki te taraipiunara, arā, kia warewaretia ngā wā o mua.
I te tau 1994 ka ngana te kāwanatanga ki te whakapaku iho i te kōpaki pūtea.
Nō muri mai ka whakatūria te Tari Whakatau i ngā Take e Pā ana ki te Tiriti o Waitangi hei huarahi whiriwhiri tika ki te Karauna; me te whiriwhiri kōrero i waenganui i ngā kaikokoraho kua whiwhi pūrongo taraipiunara. I tautuhi ngā rangahau a te taraipiunara i ngā take kāore i tautohetia, kia wātea ai ngā hui whakawā mō ngā take i tautohe tonutia e te Karauna me ngā kaikokoraho.
Rangahau kerēme
Ko nga rangahau he mea whakaemi e te taraipiunara, ngā kaikokoraho me te Karauna.
He kerēme hītori ērā kerēme i pā ki ngā kaupapa here Karauna me ngā ture o mua i te tau 1992. Nā runga i te ture whakahou i te ture Tiriti o Waitangi 2006; mai i te 2 o Hepetema 2008 kāore te taraipiunara i rēhita i ngā kerēme ō mua.
Nō te tau 2009 neke atu i te 100 ngā pūrongo kua whakaputaina e te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi. Kāore te Karauna i whakaae ki ngā tūtohunga katoa o te taraipiunara. Hāunga tērā ko ngā pūrongo te tūāpapa o ngā whiriwhiringa i waenga i te kaikokoraho me te Karauna.
