Kōrero: Whāngai

He tikanga Māori te whāngai e tuku ana i te tamariki kia whakatipuhia e tētahi whanaunga. Ko ētahi tumomo whāngai mō te whakaheke kōrero pērā i te mokopuna, i te pani, te pōriro rānei kua atawhaingia e te whānau.

He kōrero nā Basil Keane
Te āhua nui: Ko Rewi Maniapoto me tana tama whāngai, tau 1879

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

He tikanga Māori te whāngai e whakapakekehia ai te tamaiti e ētahi atu i ōna matua ake – he rite tonu te wā he whanaunga te matua whāngai. He wā poto, he wā pūmau tonu rānei e noho matua ana te matua whāngai ki te tamaiti whāngai. Mōhio tonu ai te tamaiti ki ōna mātua ake, me ōna mātua whāngai hoki, ā, ka riro mā te whānau whānui e whakatau te āhua ki taua tamaiti.

Ko ētahi take o te whāngai:

  • he kimi kāinga mō te pani
  • he tautoko i ngā whānau he uaua rawa te tautoko tamariki
  • he tauawhi i te tamaiti he taiohi rawa ngā mātua
  • he koroua, he kuia kua riro i tā rāua mokopuna kia akona ki ngā kōrero tuku iho
  • he whakaae kia taka ngā whenua ki ngā tamariki.

Ngā tikanga whāngai

Nā tōna koroua te tipua a Māui i whāngai ki ngā kōrero tuku iho.

Ka tinihanga a Uenuku, atua o te āniwaniwa, ki a Ihuparapara hei hoa moe mōna i tōna huri ki te āhua o tana tāne. I muri iho ka whānau te tamāhine a Ihuparapara, i riro whāngai i a Uenuku.

I whānau pōriro mai a Tūtānekai whai muri i te pūremu o tōna whaea a Rangiuru. Ka noho tonu tōna hoa rangatira a Whakaue hei matua whāngai mā Tūtānekai.

Whāngai me te ture

Noho tonu ai te tikanga o te whāngai ki waho i te ture. Mai i te tau 1901 me rēhita rawa te tamaiti whāngai ki te Kōti Whenua Māori e āhei ki a rātou ngā whenua o ō rātou mātua whāngai. I te tau 1955 ka whakaputahia te Ture Whāngai 1955 e whakatairanga ai te noho muna o te whāngai tamariki me te noho motu o te whānau ake me te whānau whāngai. Ahakoa tēnei, ka ū tonu te Māori ki ngā tikanga whāngai.

Ētahi whāngai rongonui

Anei ētahi mātua whāngai rongonui:

  • Ko te kaiārahi i te Kīngitanga ko Te Puea Hērangi. Neke atu i te 50 āna tamariki whāngai.
  • Ko te rangatira o Ngāpuhi ko Tā James Henare. E ono āna tamariki ake, ā, e rima anō ōna tamaiti whāngai.

Anei hoki ētahi whāngai rongonui:

  • Ko te rangatira o Tainui ko Rōpata Te Kotahi Mahuta. He tungāne whāngai ia nō te kuini Māori nō Te Arikinui Te Atairangikaahu.
  • Ko te kaitākaro netipōro ko Joline Henry. He mea whāngai ia e ōna kaumātua.

 

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Whāngai', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/whangai (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 5 o Mei 2011, updated 1 o Hune 2017