He korero whakarapopoto
Te Tiriti o Waitangi
I te tīmatanga o te rautau 1800 e noho tonu ana te Māori ki raro anō i āna tikanga, i āna ture.
Ka nanaiore te Pākehā ki te whakauru i āna anō ture, ā, i te tau 1840 ka hainatia te Tiriti o Waitangi e te Māori me te Karauna.
Ko ētahi anō ture Pākehā i hāngai ki ngā ture Māori, engari ki te tirohanga a ngā kaihanga ture tonu he ture rangitahi ēnei, ā, he wā ka kotahi te iwi Māori ki roto ki te ao hurihuri.
Ngā ture me ngā whenua
Ki tā te Māori titiro kāore te whenua mō te hoko, engari he taonga tuku iho nā ngā whānau, ngā hapū, ngā iwi. Ka riro te mana whenua i te mana taunaha, i te pakanga me te tuku. He mea tāmau te whenua ki ngā uri whakaheke hei manaaki, hei tiaki. `
Kātahi ka tukituki ngā ture Pākehā ki te ture Māori. Kātahi ka uta te Karauna i ōna ture, me ōna mana kia taea ai e ia ngā whenua kāore e whakamahia ana e te Māori. Ko te Karauna anake te kairīhi, te kaihoko rānei.
Hei tautoko i āna ture ko whiu i tōna ringa kaha, ā, ka tīmata ngā Pakanga Whenua. Ko te taunga hoki tērā o ngā ture i āhei ai te Karauna te raupatu i ngā iwi Māori ‘whakakeke’.
He rautau hanga ture
Mai i te tau 1862 ka whakamana te kāwanatanga i ngā ture hei takahuri i te mana pupuri whenua, arā, ka huripokina te mana pupuri whenua o te hapū me ngā iwi, ka utaina kētia ki te tangata takitahi. He ture anō ēnei i whakangaro ai te whenua Māori.
Nō muri mai ka waihangatia ngā Kōti Whenua Māori hei whakatau i ngā taitara ki te whenua Māori. He roa ngā noho kōti, he nui hoki te utu.
Puta noa i te rautau 1900 ka hanga te kāwanatanga i ngā ture hei aukati i te mana whenua Māori.
Te whakatau haere i te puehu
Nō ngā tau 1970 ka anga mai te titiro a te marea ki ngā mahi porotēhi Māori e pā ana ki te whenua. Ā, nō te tau 1975 ka hangā te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi hei ārohirohi i ngā takahitanga o te Tiriti.
Mai i tērā wā kei te whanake tonu te Māori. I ngā tau 1990 ka okea ururoatia ngā ture taiao kia arongia te hītori, te taha wairua me ngā tikanga Māori. Ā, ka whai mana te hononga o te Māori ki te whenua ki roto ki Te Ture Whenua Māori 1993.