Kōrero: Kotahitanga

I ngā wā o mua noho rawa ai te Māori ki ōna iwi. Engari ko ngā rōpū Kotahitanga o ēnei rā, he mea whakatū hei whakakotahi i ngā iwi Māori katoa o te motu.

He kōrero nā Basil Keane
Te āhua nui: Te Paki o Matariki niupepa

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ngā rōpū tuatahi

I te tau 1834 ka kōwhiringia e ngā rangatira o te Tai Tokerau te haki o Te Whakaminenga. I te tau o muri mai ka hainatia e ngā rangatira o Te Ika-a-Māui te Whakaputanga o te Rangatiratanga.

Te Tiriti o Waitangi

I te tau 1840 ka hainatia te Tiriti o Waitangi i whakataua ai ko Kuini Wikitōria te ūpoko o te motu. Nā ngā rerekētanga o te taha Māori me te taha Pākehā, e taupatu tonutia ana tōna tikanga i ēnei rā.

Kīngitanga

I te tau 1858 ka whiria te kīngi Māori hei kaiwawao ake i te whenua. Nāwai ka hua ko Pōtatau Te Wherowhero, kahu tātara o Waikato. Ko tōna mana ka tau ki tana tama ki a Tāwhiao. Ki tā te tirohanga kāwanatanga me patu te Kīngitanga. Ko te whawhaitanga tērā i taui ai a Kīngi Tāwhiao ki roto o te Rohe Pōtae o Maniapoto.

Te kāwanatanga me te kotahitanga

I te tau 1860 ka karanga a Kāwana Paraone i te hui i Kohimarama, ki Tāmaki-makaurau. He maha ngā rangatira i tae ki taua hui.

I te tau 1860 ka matika ko Kāwana Kerei ka whakatū i ngā rūnanga Māori ki ia rohe. Kāore tēnei kaupapa i tutuki.

Ngā hāhi

Ko te aranga hoki tērā o ngā hāhi hei whakakotahi i te tangata ki ngā hāhi. Ko te Pai Mārire tērā, nā Te Ua Haumēne i hanga i te tekau tau 1860; ko Rātana hoki tērā, arā, te hāhi i whakaūngia e Tahupōtiki Wiremu Rātana.

Ngā pāremata Māori

Ko ētahi ka aropū ki ngā mahi tōrangapū, ā, ka hangā ētahi pāremata Māori:

  • Ngā pāremata Māori i Waitangi me Kohimarama i ngā tekau tau 1870, 1880 hoki
  • Te Pāremata o Te Kotahitanga i tū ki waenganui i te tau 1892 me te tau 1902
  • Ko te pāremata o te Kauhanganui a te Kīngitanga, i tū mai i te tau 1890 ki te tau 1920.

Ngā rōpū Kotahitanga o ngā rautau 1900, 2000 hoki

I hangaia Ngā Mahi Māori mō te Pakanga ki te whakatari hōia mā te Ope Hōia Rua Tekau Mā Waru mō te Pakanga Tuarua o te Ao.

Ko te Kaunihera Māori tētahi whakahaerenga ka whakaritea e te kāwanatanga.

I whakatūria te Rōpū Wāhine Māori Toko i te Ora i te tau 1951 hei arotahi i ngā take pāpori me ngā kaupapa tōrangapū

Ngā manatū tāone e whakarato nei i ngā ratonga hauora, whakahiato ora hoki mō te hunga Māori e noho tāone ana.

I te tekau tau 1970 me 1980 ka wana ake ngā rōpū Māori i kirikawa ki te kaikiri, ā, i pūmau hoki ki te Māoritanga. Ko Ngā Tamatoa tērā, ko te Rōpū Mahi o Waitangi tērā.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Kotahitanga', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/kotahitanga (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 20 o Hune 2012