Kōrero: Te iwi Māori

Ko te Māori te tangata whenua o Aotearoa. Kua 700 tau te roa o tā rātou noho ki tēnei whenua. I kaha rātou ki te ako i tēnei taiao hōu; i kaha hoki rātou ki te ako mai te Pākehā me tōna ao.

He kōrero nā Te Ahukaramū Charles Royal
Te āhua nui: Te Ope Taua 28 (Māori) o Aotearoa e haka ana ki Īhipa, 1941

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Nohoanga tuatahi

Nō mua i te tau 1300 AD ka tae mai ngā tīpuna o te Māori mā runga waka i ngā moutere o Te Moananui-a-Kiwa. Ka nōhia ngā takutai moana i te tuatahi, ka whāia te kekeno me te moa hei kai. Kātahi ka tīmata te whakatipu kai, ka nuku ētahi ki te ngahere noho ai. I noho rōpū rātou, he kawe ā-waha ngā kōrero nui. Ko te pakanga tētahi o ā rātou ūmanga nui. He mea nui ki a rātou ō rātou tīpuna me ō rātou atua o te taiao.

Ka tae mai te Pākehā

Nō te taenga mai o te Pākehā i ngā tau tōmua o te rau tau 1800, ka pākia nuitia ngā hapori Māori. Ko ngā mihinare ētahi i tae tōmua mai, ā, he nui te iwi Māori i tahuri ki te whakapono hōu. Ka ako rātou kia pānui, ka tīmata ngā mahi tauhokohoko, ko ngā utanga nui rawa ko te poaka me te rīwai.

Nā te Tiriti o Waitangi, ka tau ngā ture me te kāwanatanga o Ingarangi. Heoi, ka tū tonu ngā pakanga i ngā tekau tau o 1840 me 1860, i te whawhai a te Māori mō ōna whenua me tono mana. Whai muri i ngā pakanga ka riro ngā whenua Māori i te raupatu me ngā hokohoko. Ko te nuinga o ēnei whenua i riro ki ngā tāngata whai.

Ka ora anō

II te wāhanga tuatahi o te rau tau 1900 ka whakapau kaha ngā rangatira Māori pēnei i a Āpirana Ngata me Te Puea Hērangi ki te whakaora i te Māori me āna tikanga. Ka uru anō te hiahia ki te nuinga mō ngā mahi a te Māori pēnei i te whakairo me te raranga.

I te mutunga o te Pakanga Tuarua o te Ao, tini te Māori i hūnuku ki ngā tāone rapu mahi ai. I ngā tekau tau o 1970 me 1980 ka mautohe ētahi rōpū Māori mō te whenua, te reo, ngā tikanga. Tērā tētahi kaupapa nui whakaharahara, ko te hīkoi ki te Paremata i te tau 1975 mō ngā whenua Māori, tāpiri atu ko te waihangatanga o Te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi hei tirotiro i ngā kerēme whenua. Arā anō tērā mahinga nui, ko te mautohe ki Takaparawhā (Bastion Point) i Tāmaki-makau-rau i ngā tau 1977-78.

Ēnei rā

I te tau 2004 e 500,000 tāngata te nui o te taupori Māori; ko te nuinga kei ngā tāone e noho ana. Kua tū ngā kōhanga reo me ngā kura kaupapa reo Māori, kua tū hoki te pouaka whakaata Māori me ngā reo irirangi e 20. E 16 ngā mema paremata Māori. He nui ngā kaupapa auaha hei whai i ngā ao kiriata, waiata, toi hoki.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Te Ahukaramū Charles Royal, 'Te iwi Māori', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-iwi-maori (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Te Ahukaramū Charles Royal, i tāngia i te 8 o Pēpuere 2005