Kōrero: Ngā umanga

Ka hinga te ōhanga ā-iwi i ngā tāpaetanga hoko whenua. Haunga, kua puea ake anō mai ngā rawa, kua whakamāui ake te reo me ngā tikanga, i tipu ake he rakahinonga hōu – ngā kaihanga kiriata, ngā kaihanga pūmanawa rorohiko, ngā kaikōpiro waipiro, ngā kaitunu kai me ngā kaihoahoa kākahu.

He kōrero nā Matene Love and Tyron Love
Te āhua nui: Tohu wine and Taa Kawa beer

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ngā tauhokohoko ā-iwi

Ka tahua ngā Māori i ngā kaimoana, ngā huahua, ngā hua rākau me ētahi atu kai mō te pakohe, te ōnewa me te pounamu. Ka tauhokohoko kai rātou me ngā Pākehā tōmua, ā, ka tīmata tā rātou hoko kai atu ki Ahitereiria me Te Moananui-a-Kiwa.

Nō te hokonga o ngā whenua Māori e ngā Pākehā, kua noho rawakore ngā iwi. Ka riro ki ngā Māori ngā mahi ihu oneone, kore whai tikanga.

Ngā hinonga Māori

I te rau tau atu i 1900, he tokomaha ngā kaipupuri whenua Māori i whakahaerehia ngātahitia. He uaua i ētahi wā te mahi moni ki te whakawhanake i ngā whenua nei.

Nō ngā hanganga ture hou o ngā tekau tau atu i 1980 me 1990, ka noho koremahi te nuinga o ngā Māori, ka tahuri rānei ki te mahi mō rātou ake (self-employment).

Te whakaoranga ake o ngā rawa ā-iwi

I ngā tau tōmua o te rau tau 2000, he nui kē ake ngā Māori e mahi ana mō rātou ake i te hunga tauiwi.

Ko ētahi rawa ka whakahokia ki ngā iwi i roto i ngā whakataunga Tiriti o Waitangi. Nō konei kua kitea he huarahi ki te aru moni. Nō te whakaoranga anō o te reo me ngā tikanga, kua tuwhera mai ngā huarahi ki roto i ngā ao kiriata, pouaka whakaata, reo irirangi hoki.

He pūtahi kāwanatanga a Te Māngai Pāho e whakarato ana i ngā teihana reo irirangi Māori, ngā hōngere reo Māori me ngā hōtaka reo irirangi, tae atu ki ngā kōpae pūoro.

Te pakihi Māori, ngā tau tōmua i 2000

Nō te whakatuwheratanga o Whakaata Māori i te tau 2004, ka kaha ake te haere o ngā kamupene mahi kiriata Māori.

I ngā tau tōmua o 2000, ka whakamahi te kamupene hoahoa kākahu o Kia Kaha i ngā tāngata Māori, ā, ka tiki atu rātou i ngā kaumātua hei pure i ngā kākahu hou, ā, he āta tūpato ia ki te hanganga o ōna puweru. Ka whakamahi te kamupene kōpiro pia a Taakawa i ngā rau kawakawa hei kīnaki ki ō rātou waipiro.

Nā Ian Taylor o Ngāti Kahungunu me Ngāpuhi i hanga ngā kamupene Taylormade me Animation Research, ā, kua whai angitū i ēnei rā.


 

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Matene Love and Tyron Love, 'Ngā umanga', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-umanga (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Matene Love and Tyron Love, i tāngia i te 11 o Māehe 2010