Kōrero: Ngāi Tūhoe

Whārangi 1. Ngā iwi tōmua

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero
Nō Toi rāua ko Pōtiki te whenua
Nō Tūhoe te mana me te rangatiratanga.

Ngā Pōtiki

He iwi tawhito a Ngā Pōtiki, nō mua rātou i te taenga o Mataatua ki Aotearoa. E noho ana a Ngā Pōtiki ki te pokapū o Te Urewera – ki ngā takiwā o Maungapōhatu, o Ruatāhuna, o Maungataniwha. Kāore e nui ngā kōrero mō Pōtiki, ki a Te Pēhi te tūmū korero, nō te wā o Toitehuatahi (Toi) rāua ko Hape-ki-tumanui-o-te-rangi (Hape) a ia. Ko ētahi o ngā wehenga o Ngā Pōtiki ko Ngāti Rākei, ko Ngāi Tuahau, ko Tama-kai-moana, ko Ngāti Papa, ko Ngāi Tūmata-rākau.

Te Tini o Toi

Ko tētahi atu whakaheke o Ngāi Tūhoe, mai i a Toitehuatahi (ko Toi, Toi-kai-rākau, Toi-te-Hurumanu rānei).

Ko Kaputerangi te pā o Toi, kei ngā pari i runga ake o Whakatāne. Ko Toi te tipuna o ngā iwi maha o tēnei rohe; ka kīia taua kāhui iwi ko Te Tini o Toi. Ko ēnei iwi, ko Te Tini o Awa, Te Mārangaranga, Te Tini o Tuoi, Te Tini o Taunga, Ngāi Tūranga. Ka huri pānga whenua o Te Tini o Toi mā Te Waimana ki Rangitāiki i te uru, ki Kūhā Waea i te tonga, tatū ki Te Whāiti.

Te Hapū-oneone

Ko Hape-ki-tumanui-o-te-rangi (Hape) te tipuna o Te Hapū-oneone. Ka whakaheke ngā whakapapa i a Hape tatū iho ki a Tūhoe. I haere mai a Hape i Hawaiki, i ū ki Ōhiwa i Te Moana-a-Toi; ko Rangimatoru tōna waka. I huri te rohe o Te Hapū-oneone atu i Ōhiwa ki Te Waimana i te tonga, whakawhiti atu i te pae maunga o Taiarahia ki Rūātoki i te uru, ka hoki ki Ōhiwa i te raki. Ko ētahi wehenga o Te Hapū-oneone ko Ngāti Raumoa, ko Ngāi Te Kapo, ko Ngāi Tūranga.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Rangi McGarvey, 'Ngāi Tūhoe - Ngā iwi tōmua', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/ngai-tuhoe/page-1 (accessed 26 April 2024)

He kōrero nā Rangi McGarvey, i tāngia i te 8 Feb 2005, updated 1 Mar 2017