E hoki ki ō maunga
Kia purea koe e ngā hau a Tāwhiri-matea.
Ngāi Tūhoe i ēnei rā
I te tau 2013 e 34,890 te nui o te taupori o Ngāi Tūhoe. Nā reira ko Tūhoe tētahi o ngā iwi āhua nui. E 5,000 te tokomaha o Ngāi Tūhoe e noho ana i te rohe pōtae. Ko te nuinga o te iwi kei ngā tāone nui me ngā tāone pātata ki Te Urewera – a Murupara, a Rotorua, a Whakatāne, a Ōpōtiki, a Tūranga, a Te Wairoa. He wero nui tēnei ki te iwi, arā, kia pupuri ki tō rātou Tūhoetanga. Kei te kaha ngā taura here o Tūhoe i ngā tāone nui pēnei i a Tāmaki (Te Tira Hōu), a Te Whanganui-a-Tara (Tūhoe-ki-Pōneke), a Kirikiriroa (Te Hono-a-te-kiore). Hokihoki ai ngā uri ki ngā kāinga mō ngā tangihanga, rā whānau, mārena, hura kōhatu, ngā hui marae, aha atu. He iwi kaha a Tūhoe ki te kōrero i te reo Māori; e ai ki ngā tatauranga o te tau 2013, e 37% te nui o te iwi ka taea te kōrero Māori. Koinei te tatauranga nui rawa o ngā iwi.
I tēnei wā kei te huri haere Te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi i ngā hapori o Te Urewera, ki te whakarongo ki ngā kerēme me ngā tono a ngā whānau, hapū, iwi mō ngā mahi hē a te Karauna i roto i ngā tau tatū rawa ki ēnei rā. Ahakoa ngā tūmanako a te iwi, kāore te Karauna mō te whakahoki i ngā whenua kei roto i Te Rohe Tāpui ā-Iwi o Te Urewera i tēnei wā.
Te Hui Ahurei a Tūhoe
I ngā tau toru tekau ki mua, ka tipu te māharahara ki ngā pākeke me ngā kaumātua o Ngāi Tūhoe mō ā rātou tamariki mokopuna e nuku ana ki ngā tāone nunui ki te rapu mahi, kei ngaro i a rātou te reo me ngā tikanga o Ngāi Tūhoe. Ka whakarite rātou me whakatū hui te iwi ia rua tau hei kukume mai i ā rātou tamariki ki te wā kāinga kia rongo ai rātou i te mahana o te matemateāone.
I te tīmatanga o te tekau tau atu i 1970, ka tū te hui tuatahi a Ngāi Tuhoe. Whāia, ia rua tau, ka tū te hui ahurei ki tētahi o ngā kāinga o Ngāi Tuhoe. He kapa haka, he tautohetohe, he hākinakina, he whakaaturanga hoahoa ētahi o ngā kaupapa. He wā tēnei ki te tūtakitaki i ngā hoa me ngā whanaunga. Neke atu i te e 25,000 ngā uri ka rauhī mai mō ngā rā e toru. Ka tū ēnei hui hei ngā rā o te Āranga.
Te wāhi nui ki Te Urewera
He wāhi nui a Te Urewera ki te iwi o Ngāi Tūhoe. Kei te noho tonu ōna uri i runga i ō rātou whenua i roto i te rohe; kei te whai tonu i ngā tapuwae me ngā tikanga tuku iho a ō rātou mātua, tīpuna. Kei te tautoko te iwi i ētahi take whakaora manu ki roto i wao. Kei Waikaremoana i te tonga e whakahaerehia ana tētahi kaupapa whakaora i te kiwi; kei Te Waimana i te raki e whakahaerehia ana tētahi kaupapa whakaora i te kōkako. Kua pakari i roto i ngā tau te haere o ētahi umanga ārahi wae tāpoi (tūruhi) ki te wao. Ko te nuinga o te iwi kei raro iho i te 25 te pakeke. E anga atu ana te titiro ki ngā tuwheratanga hei tau kei te tū, me te pupuri i ngā taonga a ngā mātua, tīpuna.
