Papa – te whenua
Kei te pūtake o te ingoa o Papatūānuku ko te kupu ‘papa’, arā, tētahi mea whānui, tētahi mea papatahi. Ko ētahi atu kupu whai pānga ko te ‘whakapapa’ me te ‘kaupapa’. Ki te marea, ko te tikanga o te whakapapa ko te tātai, engari ko tōna tino tikanga he hanga i te pūtake, i te kaupapa rānei.Ko te whakapapa he whakataki i ngā tātai, i ngā kōrero rānei hei kaupapa tikanga mō te iwi. Kei te whakapapa ngā tātai, ngā kōrero rānei mō te ao katoa, nā reira ko ngā whakapapa he whakawhanaungatanga ki te ao, ki te iwi, ki te taiao anō hoki.
Ko te kupu ‘kaupapa’ ka kōrero mō ngā mātāpono me ngā ariā e mahi ai hei pūtake mō te mahi. Ko te kaupapa he huinga o ngā uara, o ngā mātāpono, o ngā mahere hoki i whakaaetia ai e te iwi hei pūtake mō te mahi.
Te papanga o te mātauranga
Ka whakatakoto e te Māori ngā whakapapa whīwhiwhi o te ao tūroa. Ka āta wehea ngā momo tipu ki tēnā rohenga, ki tēnā rohenga – ngā rākau, ngā tipu, ngā ika, aha atu. Ka tuituia ēnei whakapapa tētahi ki tētahi hei whakaatu i te whanaungatanga i waenganui i ngā mea katoa i te ao. I tua atu, ka hoki atu ngā whakapapa katoa ki te pūtake, ki a Ranginui rāua ko Papatūānuku.
He pou tarāwaho mō ngā tikanga
Hui katoa, ka noho ngā whakapapa hei pou tarāwaho mō ngā kōrero tuku iho me ngā pūrākau nui rawa atu. Mā ēnei kōrero tuku iho me ēnei pūrākau e whakamārama i ngā atua, ngā tipua, ngā tīpuna kei ngā whakapapa. Hei tauira, tāpiritia atu he pūrākau ki te taha o ngā whakapapa mō ngā manu. Tērā te pūrākau mō te huri a Māui i a ia hei kererū i a ia e pupuri ana i ngā kākahu pīataata o tōna whāea. Ka haere ngātahi ngā kōrero me ngā whakapapa hei aha, hei whakaatu, hei whakamārama i te ao.
Ko te whakapapa hei whakapaparanga
Ko tā te whakapapa he whakatakoto tūāpapa me te tāpae, whakaraupapa i taua tūāpapa. Ka tutuki tēnei mahi mā te tātai whakapapa, mā te whakakōrero i ngā pūrākau, mā te kawa hoki. Mā te whakapapa kua mātau te tangata ki tōna tūranga i tēnei ao. Mā te hokihoki ki ēnei kōrero ka hōhonu, ka hōrapa ngā tikanga me ngā wheako i te whenua.
Kaupapa – te whenua ki roto
Ko tētahi anō tirohanga ki te kupu nei te ‘kaupapa’ anō he mahere, he mātāpono, he ariā ka tohu, ka whakaatu he aha ngā whanonga me ngā tikanga. Ka hua te mana whenua i te haerenga ngātahitanga o te kaupapa kei roto i te tangata me te whenua ki waho. Ki te motu te whanaungatanga i waenganui i te tangata me te whenua, ka kore e tau te tangata, ka noho a ia hei tangata ngaro.