Kōrero: Ngā whakahaerenga ā-iwi

Whārangi 2. Te putanga o te hapū me te iwi

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te takenga mai i ngā waka

He maha ngā take i puta mai ngā iwi. I te tīmatanga ka whakapapa te tangata ki tētahi tipuna i ngā waka i tae mai i Hawaiki. I hua ngā iwi me ngā hapū tōmua i te hōrapa o ngā uri heke i ngā waka.

Ko ētahi iwi ka whakapapa mai i te waka kotahi. Hei tauira, ka puta mai ngā iwi o Waikato i te waka o Tainui; ko ngā iwi o Rotorua me o te takiwā o Taupō ka whakapapa mai i te waka o Te Arawa; nō te waka o Tākitimu a Ngāti Kahungunu, e noho ana atu Te Wairarapa ki te tonga o Tūranganui-a-Kiwa.

Ko ētahi iwi ka heke i ētahi waka, kāpā te waka kotahi. Ka whakapapa mai a Ngāpuhi o Te Tai Tokerau i ngā waka o Matawhaorua, Ngātokimatawhaorua me Mataatua. Ka whakapapa ētahi iwi o rohe kē ki te waka kotahi, heoi ka rerekē ngā kōrero.

Hei ētahi wā ka pakanga ngā iwi, hapū o te waka kotahi. Heoi, ki te whakaeke mai a iwi kē, ka whakakotahi ngā huānga iwi ki te pakanga i te hoariri.

Ngā take i hua mai he iwi, hapū hōu

Ka rahi rawa ngā tāngata o tētahi taupori, ka wehe atu ētahi. Nā te kore haere o ngā kai me ngā rawa ka pakaru ngā hapū nui. Ka puta anō he hapū hōu i te hekenga ki wāhi kē, te hingatanga i roto i te pakanga, te takahi tikanga, te paheketanga o te mana, te rironga o te whenua me ngā riri tara whare.

I ētahi wā kua whakakotahi ngā rōpū rerekē kia tū he rōpū hōu. He wā anō ka whanake tētahi whānau rahi hei hapū. He mea nui ki te aro mai ētahi atu hapū ki tāu tū. Ka arotia ngā hapū hōu mehemea he ngārahu whai mana tō rātou rangatira. Ka taea anō te whakakaha i te hapū mā ngā taumau, mā te hau hoki o te rongo mō te toanga i roto i te pakanga.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Rāwiri Taonui, 'Ngā whakahaerenga ā-iwi - Te putanga o te hapū me te iwi', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-whakahaerenga-a-iwi/page-2 (accessed 26 April 2024)

He kōrero nā Rāwiri Taonui, i tāngia i te 8 Feb 2005