Kōrero: Ngā waewae tapu

Whārangi 2. Ngā hōparatanga ki tai

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Kupe

Tino nui te tū a Kupe hei kaihōpara ki Aotearoa.

He maha ngā kōrero a ngā iwi o te raki mō Kupe. E ai ki a Ngāti Kurī, ko te kitenga tuatahitanga a Kupe i a Aotearoa, ko te maunga o Houhora; ka pōhēhē a Kupe he tohorā ke. Ko te kōrero a Ngāti Kahu, nā Te Aukānapanapa a Kupe i ārahi kia tau ki te take o te maunga o Whakarārā i te whanga o Matauri i Te Tai Tokerau. Kei te mau tonu ana a Te Aupōuri rāua ko Te Rarawa ki te kōrero i ū mai a Kupe ki Te Hokianga.

E kī ana a Ngāpuhi nā te rama o Te Ramaroa a Kupe i taki ki roto o Te Hokianga. Ka noho tana iwi ki ngā takiwā o Kohukohu, o Te Pouahi, o Whānui, o Pākanae, o Whirinaki. Ko te kōrero a ngā iwi o te raki, i hoki a Kupe ki Hawaiki mai i Hokianga – inarā te ingoa ake, a Te Hokianga-a-Kupe.

E ai ki ngā iwi o Hauraki i tae a Kupe ki Moehau, ā, kei reira ngā ingoa whakamahara pērā mōna i a Taputapu-ātea me Te Whitianganui-o-Kupe. Ko tā Ngāti Ruanui, i tae a Kupe ki te pūaha o te awa o Pātea. E ai ki Te Āti Haunui-a-Pāpārangi, ka ū te tipuna rā ki te ngutuawa o te awa o Whanganui, ki te wāhi kīia ai ko Te Kaihau-a-Kupe.

Ngā waka hōpara

I te taenga ki Aotearoa mai i Hawaiki, ka huri āwhio ētahi o ngā waka i te takutai.

Tainui rāua ko Te Arawa

I haere ngātahi a Tainui me Te Arawa i Whangaparāoa atu i te rāwhiti o Te Moana-a-Toitehuatahi ki te kūrae o Whangaparāoa, kei te raki o Tāmaki-makau-rau. Ka whakawhiti a Tainui i te tō waka i Tāmaki-makau-rau kia tapotu ki te tai hauāuru, ki reira hōpara haere ai i waenganui i ngā whanga o Manukau me Mōkau. Ka hoki a Te Arawa ki Te Moana-a-Toitehuatahi ka ū ki Maketū.

Horouta rāua ko Aotea

Ka hoe a Horouta ki Te Moana-a-Toitehuatahi ka huri i te Whanga-o-keno kia ahu atu ki Tūranganui-a-Kiwa. I hoe a Aotea i te whanga o Kaipara me te awa o Tāmaki ka ū ki te whanga o Aotea i Te Tai Hauāuru. I reira ka hīkoi te iwi ki te tonga kia tae ki te pūaha o te awa o Pātea.

Mataatua

Ka torotoro haere a Mataatua i te takutai kei waenganui i Whakatāne i Te Moana-a-Toi, tae rawa atu ki Tākou kei Te Tai Tokerau. E ai ki ngā iwi o Te Tai Tokerau ko Puhi te kaihautū, ā, i ū te waka ki reira i te tuatahi. Heoi, arā ngā iwi o te takiwā o Whakatāne me tā rātou whakapae, ko Toroa kē te rangatira, ko Whakatāne te ūnga o te waka. He kōrero anō hoki kāore i te nui te rongohia e kī ana, ko Mirupōkai te tangata o runga i a Mataatua, i huri āwhio te waka i Te Ika-a-Māui me Te Wai Pounamu.

Kurahaupō

Puritia ai ngā kōrero mō Kurahaupō ki Te Tai Tokerau, ki Taranaki, ahu atu ki ngā takutai ki te tonga o Te Ika-a-Māui. Ka whakapae ētahi, e toru kē ngā waka tapaina ai ki te ingoa Kurahaupō. Ko ētahi e kī ana i tae te waka ki ngā takiwā e toru nei. Tērā pea i ū a Kurahaupō ki tētahi wāhi ake, nō muri ka kawea te kōrero ki rohe kē.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Rāwiri Taonui, 'Ngā waewae tapu - Ngā hōparatanga ki tai', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-waewae-tapu/page-2 (accessed 19 April 2024)

He kōrero nā Rāwiri Taonui, i tāngia i te 24 Sep 2007