He nui tonu ngā kōrero tuku iho a ngā iwi Māori o Aotearoa mō ngā tāngata me ngā atua i ora i mua noa atu i te taenga mai o ngā waka i Te Moananui-a-Kiwa. He mea nui ēnei kōrero ki te tuakiri o te tangata whenua.
Te taenga mai o ngā waka
Kī ngā kōrero, nā ngā waka ngā tāngata o Te Moananui-a-Kiwa i mau mai ki Aotearoa. He kōmaru, he ama ō ngā waka nei, ka mutu, e rua rā anō ngā takere. Whai muri i tā rātou ūnga mai ki Aotearoa, ka tū ngā kāinga o ngā tīpuna o ngā iwi e takatū nei i ēnei rā.
Ka tohu ngā mātauranga hōu a te Pākehā ki te hekenga mai o ngā tāngata i Poronihia mā runga i ō rātou waka e 700 tau ki mua.
Ngā kōrero nō mua noa atu i ngā waka
I tua atu i ngā kōrero mō ngā waka, ko ngā kōrero tuku iho mō ngā iwi i noho ki Aotearoa i mua i te taenga mai o ngā waka. Ka noho enei kōrero ki roto i ngā tāhū kōrero a tēnā, ā tena iwi.
Ka taea pea te whakaraupapa i ngā kōrero hei whakaatu i te hōhonu o ngā hononga o ngā iwi ki te whenua. Kua whakaritea ngā kōrero o raro nei ki te whakapapa:
- Hineahuone – te tangata tuatahi, i pokea mai i te one.
- Māui – te tipua nāna Te Ika-a-Māui i hī ake. Ko Te Wai Pounamu tōna waka, ko Rakiura te punga o taua waka.
- Ngā tīpuna o te ao tūroa. E ai rā ki a Ngāti Whātua, i tipu mai tō rātou tipuna a Tuputupu-whenua i te whenua; waihoki, whakapapa mai ai a Ngāi Tūhoe i a Hinepūkohurangi, arā te pūkohu tāiri ki runga o Te Urewera. Koinei tapaina ai Te Pēhi ko Tūhoe, ‘ngā tamariki o te kohu’.
- Ko te patupaiarehe me te tūrehu – ko ngā maunga ngā kāinga o ngā iwi nei. E kīia te kōrero, ko rātou te tangata whenua tūturu.
- Ko Kupe rāua ko Toitehuatahi ētahi o ngā kaitoro tōmua ki Aotearoa. E kī ana e ētahi, ko Kupe te Māori tuatahi kia tae mai ki Aotearoa. Whakapapa mai ai te maha o ngā iwi i a Toitehuatahi, me kī koinei te takenga mai o te mana whenua me ngā pānga o ētahi iwi.
Te here ki te whenua
Ka tīmata ngā kōrero tuku iho mō te tangata i te whānautanga mai o Hineahuone i te whenua. Koinei te tūturutanga o te herenga o te tangata ki te whenua. Kei te pihinga ake o te tuakiri o te iwi, ko āna kōrero tuku iho.