Kōrero: Te hopu tuna

Whārangi 7. Te tahu, te pāwhara, te whakamātā tuna

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ko ngā tuna, he mea pāwhara, ā, ka raua ki te kete, he mea whakamātā.

Te tahu

Tērā te tikanga tahu tuna kīia ai ko te kope, ko te kōpaki rānei. Heoi, ka pōkaitia te tuna ki te rau o te rangiora, o te raurēkau, te harakeke mata rānei, ka tunu i ngā ngārehu o te ahi.

Ko te tikanga tāpora ia, ka purupurua ngā tuna ki roto kete pakupaku, kātahi ka taupoki ki te pūhā, ki te mauku, ka tunua; māoa ana ka kainga te katoa.

Te pāwhara tuna

He nui te tuna ki te Māori. Ka pāwhara, ka maroke te tuna mō te wā roa. Ka raparapa ngā tuna, ka tangohia ngā iwi, ngā māhunga, ngā hiku, kātahi ka whakairia kia maroke. Mā tēnei tikanga ka pai te tuna mō hia ngā marama. Ka whakairia ngā tuna ki ngā whata, kātahi ka purua ki roto kete. Me hāngī i mua i te kai, kia puta anō ai te ngohengohe me te reka.

Ngā tuna tuatahi rawa

E ai ki ngā tikanga a te Māori, ko te tuna tuatahi rawa ka riro mā ngā atua. Waihoki, ka hopu te rangatahi i tana tuna tuatahi rawa, ka tunua taua tuna i runga i te ahi kīia ai ko te ahi parapara.

Te korotete tuna

Ka puritia ngā tuna ora ki roto i ngā korotete, he momo māhanga. Ka hangaia ai ēnei i te mangemange. Taea ai e ngā iwi o Ōtaki i te raki o Te Whanganui-a-Tara, ngā tuna e 300 ki te korotete kotahi. Ka whakanōhia ngā korotete ki ngā kōawa, ka herea ki te rākau. He mea whāngai ngā tuna ki te rīwai me ētahi atu kai.

Tērā a Ngāti Kuru-mokihi o te takiwā o Tūtira i Te Matau-a-Māui, ka hanga whare i te wai hei pupuri tuna. He mea hanga ēnei whare i te mānuka ka herea ki te harakeke. Neke atu i te 4.5 mita te roa, 1 mita te whānui, e 50 henemita te teitei o ēnei whare. Ka whakakīia te pito whakararo ki te kōhatu, ka noho tuwhera a runga. Kātahi ka purupurua te whare rā ki te rimurimu. Kuhu noa atu ngā tuna ki roto i te whare rā, ka tangohia hei ngā wā mō te kai.

Āta whakakīia ai ki te tuna ngā hōpua kore putanga ki te moana. Tērā tētahi repo i Whātaitai ki Te Whanganui-a-Tara, i ōna rā i whakakīia ki te matamoe me te haumate (he momo tuna). Ko te tikanga a Ngāti Porou he pāpuni i tētahi awa ka whakakīia ki te tuna ora mō ngā rā kei te tū.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Te hopu tuna - Te tahu, te pāwhara, te whakamātā tuna', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-hopu-tuna/page-7 (accessed 3 May 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 24 Sep 2007