Ko te pā tuna tētahi o ngā tikanga matua mō te hopu tuna i ngā awa, i ngā kōawa, i ngā pūaha o ngā hōpua me ngā roto. Hei te ngahuru ka takoto ngā pā tuna, i te hekenga o te tuna ki te moana whakawhānau ai. Ka whai ngā tuna mā tētahi taiapa kei roto i te wai, ka kuhu mā tētahi kupenga, ki roto rawa ki te hīnaki. He pai mō te mahi a te pā tuna ngā wā waipuke.
Hei ngā pō heke ai te tuna, whai anō me noho tonu he tangata ki te putuputu i ngā hīnaki ka kī ana.
Pā tauremu
Ko te nuinga o ngā momo pā tuna he pā tauremu – arā, e rua ngā taiapa ka whāiti haere kia rere ai ngā tuna ki roto i te hīnaki.
Ka hangaa ngā taiapa i te mānuka, ka titia rawatia ki te papa o te awa. Ka purupurua a waenganui o ngā pou ki te peka mānuka me te rarauhe. Ka rere tonu te wai mā ngā taiapa, engari ko te nui o te tuna ka mau. He whānui te waha o te pā tuna, heoi, ka whāiti haere, ka whāiti haere kia tae ki te pūrangi, e kuhu ai ngā tuna ki te hīnaki.
Te ora o te tuna
Ka tiakina te hauora o te tuna e te mauri. He kōhatu te mauri i te nuinga o te wā. Ka waihotia te mauri kia tata ki ngā pā tuna, me kī, ki te pou o te pā tuna kei te pito whakararo.
Pā auroa – te pā tuna ki Whanganui
He rerekē te momo pā tuna ki te awa o Whanganui, nā te nui o te tāwhaowhao. Kotahi te taiapa i te pā auroa, ka takoto whakarara i te taha whakarunga o te tāheke. Ka heke ngā tuna, ka whai haere mā te taiapa kia kuhu ki te pūrangi. E rua ngā pou hei toko i te pūrangi. Me pakari te hanga o te pā auroa mō te wā o te waipuke.
Ka kore te pā tuna
I te rau tau atu i 1800 ka tutū te puehu i waenganui i te Pākehā me te Māori mō ngā pā tuna. Ka hiahia ngā Pākehā kia wāwāhia ngā pā tuna kia pai ai te haere o ō rātou waka i ngā awa. Taka rawa ki te tekau tau atu i 1880, neke atu i te 350 ngā pā tuna, e 92 ngā utu piharau e tū ana i te awa o Whanganui. Heoi, kei waenganui i ngā tau 1886 me 1888, neke atu i te 500 ngā uri o te awa ka petihana i te kāwanatanga kia rāhuitia ō rātou pā tuna. Hauwarea ake. Kia tae ki te tīmatanga o te rau tau 1900 kua tata ngaro te pā tuna.
