Ngā haonga ika ā-iwi
He rite ngā wā haere ai te iwi ki te hao ika. Tērā tētahi haerenga o Te Rarawa i te tau 1855 i raro i a Popota Te Waha, e 1000 ngā tāngata i runga ngā waka e 50; e rua ngā rā e hao ana te iwi.
Ka tohaina ngā rawa hao ika ki ngā māngai o tēnā o tēnā whānau. Ka tao te ika ki roto hāngī, ka whakairi ki runga whata rānei kia maroke i te rā. Whai muri ka purua ki roto pātaka mō te wā ka hiahiatia.
Tauhokohoko ika
He wā anō ka hokohoko e ngā iwi ki-tai ā rātou ika ki ngā iwi o uta. He ika pāwhara, he parengo, he hinu mango, aha atu ngā kai ki-tai hei hokohoko mō te huahua, te kiore, te hīnau me ērā atu kai ki-uta.
He wā anō kua tū he hākari nui. Tērā tētahi hākari nā Te Waharoa o Ngāti Hauā i taka i te tau 1837; e 20,000 ngā tuna pāwhara me te hia tana ika. I te tau 1844, nā Pōtatau Te Wherowhero tētahi hākari nui whakaharahara i taka ki Remuera; e 9,000 ngā mango maroke hei whāngai i te tini.
He pērā anō te āhua ki Te Wai Pounamu. Anei he kōrero mō tētahi hokohoko a ngā hapū o Ngāi Tahu ki Hakaroa (Banks Peninsula):
Kei Wakaroa (Pigeon Bay) e mahia nuitia ana te ika e te Māori. Ka haongia, ka whakairia kia maroke. He tino kai te mango ki te Māori. Tērā te tikanga i ngā tau ‘tekau-mā-whā’, ka kuhu whakauta ngā Māori o Wakaroa o Koukourarata (Port Levy) me ā rātou ika pāwhara, kia tūtaki i ngā Māori o Ōnawe (Little River) i te huarahi me ā rātou tuna. Kei tētahi taumata i te huarahi, ka tū ngā tira e rua nei, ka haere ngā kōrero, ka mutu, ka whakawhiti ngā ika mō ngā tuna, ka hoki ngā tira, tēnā ki tōna kāinga, tēnā ki tōna kāinga. 1
