Ngā roto i Ngā Puke Māeroero
Ko Ngā Puke Māeroero te tuahiwi o Te Wai Pounamu. He maha ngā kōrero a ngā iwi mō tēnei pae maunga.
Ko tētahi o ngā kōrero whakahirahira a ngā iwi o Te Wai Pounamu mō Rākaihautū, nāna nei ngā roto kei ngā maunga i whakairo me tana kō. I ū tōna waka a Uruao ki te takiwā o Whakatū. Kātahi ia ka hīkoi ki Motueka, ko te tīmatanga tērā o tana haerenga roa mā ngā maunga kia tae ki te tonga. He maha ngā roto i keria e ia i tana haerenga, arā ko:
- Rotoiti
- Rotoroa
- Takapō (Tekapo)
- Pūkaki
- Ōhau
- Wānaka
- Wakatipu
- Manawapōuri (Manapōuri)
Whāia, ka huri te ara o Rākaihautū ki te uru, me tana auaha roto, hōpua, arā, ko:
- Waihora (Waihola)
- Muriwai (Coopers Lagoon)
- Waihora (Lake Ellesmere)
- Wairewa (Lake Forsyth)
Ka nui te kai ki Waihora (Lake Ellesmere), koirā te take ka kīia taua wāhi ko Te Kete-ika-a-Rākaihautū.
Te Whanganui-a-Tara
He rite a Te Whanganui-a-Tara ki te maha o ngā rohenga wai, i nōhia e te taniwha. Nā ēnei taniwha i hanga ētahi o ngā wāhi kei reira. E rua ngā taniwha o tēnei whanga, ko Whātaitai (te tapa tāone o Hātaitai i ēnei rā) rāua ko Ngake. I tētahi rā e kauhoe ana te tokorua nei i te pūaha o te whanga, ka rū; ka ngarue te whenua, ka ngaoko te moana. Nā te rū ka puea ake he whenua i te wai, paea ana a Whātaitai ki te one; koia tērā ko te kūititanga e tūhono ana i a Motukairangi (Miramar) ki te tuawhenua.
Ka pōuri a Ngake, ka kauhoe ki te pito raki-mā-rāwhiti o te whanga (tata ki Seaview), ki reira piu ai i tana hiku, ko tana putanga tērā ki te moana. Waihoki, ka whakamanu a Ngake i a ia, ka rere ki te tihi o Tangi-te-keo (Mt Victoria), ki reira mōteatea ai ki tōna hoa a Whātaitai.
Ngā pūrākau taniwha
He rahi ngā kōrero mō ngā roto me ngā whanga nā te taniwha i auaha. Ko te kōrero a Ngāi Tūhoe, nā te okeoke a Haumapuhia ka hangaa a Waikaremoana, kei te tonga mā-rāwhiti o tō rātou rohe. Nā tōna matua tonu, nā Māhū a Haumapuhia i huri hei taniwha. Whāia, ka okeoke a Haumapuhia kia puta ki te moana, ko te auahatanga tērā o ngā whanga o Waikaremoana.
Te Āpiti
He huarahi haere a Te Āpiti (Manawatū Gorge) kei ngā pae maunga o Tararua, o Ruahine. Ko Te Aurere-a-te-tonga te awa, ko Te Aunui-a-tonga te wai rere. Kei waenganui pū i a Te Āpiti e tū ana tētahi toka tapu, ko Te Ahu-o-Tūranga.
Ko tēnei kōrero nā Rangitāne mō te hangatanga o te āpiti me te whakatakere o te awa o Manawatū:
I te wā tuauri whāioio, tērā tētahi tōtara nui
whakaharahara ka tipu ki te pae maunga o Puketoi i Te Matau-a-Māui. Nāwai ā, ka uru tētahi
tipua ki roto i taua rākau; ko Okatia te ingoa o taua tipua. Kātahi ka tīmata te rākau rā ki te
korikori. Ka tukia e Okatia he hawai ki te raki-mā-uru; ka tae ki ngā maunga o Tararua, o
Ruahine e aukati ana i tōna huarahi. Kia ahatia! Ka huri te taniwha rā ki te uru, ka tukituki
ara mōna i ngā pae maunga o Tararua me Ruahine, kia pakaru atu ki te tai hauāuru.
