Kōrero: Te auahatanga o te whenua

Whārangi 5. Ngā waiariki mīharo

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

He whenua muna te rohe waiariki i te puku o Te Ika-a-Māui: kōrero ai ōna ngāwhā, waiariki, puia mō te mana huna kei te puku o te whenua. I mārama ngā tīpuna mō te ahi ka mura i raro whenua, atu i Whakaari ki Tongariro i te tonga o te tāone o Tūrangi.

A Ngātoroirangi rātou ko ana tuāhine

Kei te mau tonu i a Ngāti Tūwharetoa ngā kōrero mō Ngātoroirangi rātou ko ana tuāhine. E kī ana te iwi, nā Ngātoroirangi rātou ko ana tuāhine a Te Hoata rāua ko Te Pupu, ka tae te ahi ki Aotearoa mai i Hawaiki. I te ūnga o Te Arawa, ka toro a Ngātoroirangi ki uta; ā, nāna i tūhura te moana o Taupōnui-a-Tia. Ka haere tonu ia, ka tae ki Onetapu, i te tonga o Tūrangi. Ka pā te mātao me te anuanu ki tōna tinana. Ka karanga ia ki ana tuāhine kia haere mai i Hawaiki ki te whakamahana i a ia. Ka kawea mai e rāua te ahi kā mā roto kē i te whenua. I tā rāua haerenga mai, ka tū rāua ki ētahi wāhi; whāia, ka puta he waiariki, he puia ki aua wāhi.

I whakanuia te kawenga mai o te ahi e Rihi Puhiwahine, he kaitito waiata rongonui o Ngāti Tūwharetoa. I titoa e ia tēnei waiata mō tōna ipo a Mahutu Te Toko o Ngāti Maniapoto:

Kāti au ka hoki ki taku whenua tupu
Ki te wai koropupū i heri mai nei
I Hawaiki rā anō e Ngātoro-i-rangi
E ōna tuāhine, Te Hoata, Te Pupu
E hū rā Tongariro, ka mahana i taku kiri.1

Takiwā o te ahi wera

Ka haere mai a Te Hoata rāua ko Te Pupu mā Whakaari, kātahi ka ahu whakauta. Rokohanga atu ko Taupō, kātahi ka whai tō rāua ara i te taha uru o te moana kia tae ki tō rāua tungāne i runga i a Tongariro. I tō rāua hokinga ki te raki, ka ahu rāua mā te taha rāwhiti o te moana o Taupō. Anei ētahi wāhi i mahue te ahi:

  • Whakaari (White Island)
  • Tarawera
  • Whakarewarewa
  • Tikitere
  • Waimangu
  • Ōrākei-kōrako
  • Tokaanu
  • Tongariro
Kupu tāpiri
  1. From Rihi Puhiwahine, ‘Ka eke ki Wairaka’, In Ngā mōteatea, vol. 1, edited by Āpirana T. Ngata. Auckland: Polynesian Society, 1928, pp. 150–151. › Back
Me pēnei te tohu i te whārangi:

Te Ahukaramū Charles Royal, 'Te auahatanga o te whenua - Ngā waiariki mīharo', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-auahatanga-o-te-whenua/page-5 (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Te Ahukaramū Charles Royal, i tāngia i te 12 Jun 2006