Kōrero: Te rāngai mahi

Whārangi 5. Te pokapū o te tekau tau 1980 ki te tau 2000

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ngā hanganga hou me te kore mahi

He nui te pānga mai o ngā hanganga hou ohanga ki runga i te Māori i te tekau tau 1980. He nui rawa ngā Māori i mahi mō ngā ahumahi kāwanatanga pērā i ngā ngāherehere, ngā rērewē, te hanga rori me te Poutāpeta. Ka riro te titini o ngā mahi i te hanga houtia o ēnei. I ngā tau tōmuri o te tekau tau atu i 1980 me ngā tau tōmua o te tekau tau 1990 ka katia anō ngā whare patu mīti. I reira anō ngā Māori e mahi ana.

Ahakoa e 8 ōrau noa iho te nui o Ngāi Māori kei roto i te rāngai mahi ā-motu i te tau 1986, nō te ekenga o te tau 1992, e 26 ōrau o te hunga kore mahi he Māori. Ka piki rawa ngā Māori e noho kore mahi ana ki te 25 ōrau, ā, 10 ōrau mō te motu whānui.

I te marama o Piripi 2009, 10 ōrau o te taupori Māori e noho koremahi ana, ā, mō te hunga Pākehā, e 5 ōrau.

Ngā panonitanga ahumahi

I te tau 1986, 39 ōrau o te hunga Māori e mahi ana ki ngā ahumahi tuarua – pērā i ngā wāhanga whakangao, waihanga, hiko, penehīni, wai hoki. Nō te tau 2003, ka heke tēnei tatauranga ki te 25 ōrau.

Ka kake anō te hunga Māori e mahi ana ki ngā wāhanga ratonga ki te 65 ōrau – arā ki ngā wāhanga hoko whenua, pakihi, kawe tāngata, whakanoho utanga, hauora, hapori, mātauranga hoki.

Heoi ka noho ōrite tonu ngā ahumahi matua, arā, i te tau 1986, e 10 ōrau te nui; i te tau 2003, e 9 ōrau.

Mahi takitahi

I te tau 1981, e 6,700 ngā Māori e mahi ana mō rātou ake; nō te tau 2001, 17,100 te nui o tēnei hunga. I roto i taua wā, he nui ake te tipu o ngā tāngata Māori ki tēnei wāhanga i ērā atu iwi, heoi he itiiti iho. Ko te nuinga he tāne, heoi kua tipu nui te hunga wahine ki tēnei wāhanga atu i te tau 1991.

Kua tahuri te Māori i ngā mahi ahuwhenua ki ngā mahi ratonga. I te tau 1981, 37 ōrau o ēnei kaimahi Māori e mahi ana ki te wāhanga ngahere; nō te tau 2001, e 11 ōrau noa iho e mahi ana ki tēnei wāhanga.

Ngā mahi ā-ringa

Atu i te tau 1959, ka tū ngā whakangungu mahi a te Tari Māori mō te rangatahi Māori. Nō te tau 1972, e 7 ōrau o rātou he pia, ā, nō te tekau tau 1980, ka ako te Māori ki ngā whakahaerenga kāwanatanga, pērā i te ngahere, te rērewē me te hanga rori. Nō ngā hanganga hou a te kāwanatanga, ka ngaro ērā āhuatanga. Heoi, i waenga i ngā tau 2002 me 2007, ka kake te nui o te hunga Māori e mahi ā-ringa ana ki te 67 ōrau (7,800 te maha). E 23 ōrau te tatauranga ā-motu.

Ngā mahi pūkenga

I te tau 1991, 16 ōrau te nui o te Māori e mahi ana ki ngā tūranga whai pūkenga; i te tau 2003, ka kake ki te 19 ōrau. I tū tenei āhuatanga i te pikinga o te taumata mātauranga.

He maha ngā ngaio Māori e mahi ana ki te wāhanga ako (i te tau 2004, e 8,230 ngā kaimahi – tata tonu ki te 4 ōrau o te rāngai mahi Māori).

Arā anō te rōpū kaimahi kei ngā wāhanga hauora, hapori, hoko whare, pakihi, whakahaerenga kāwanatanga, mahi a Tūmatauenga hoki. I ngā tau tōmua o te tau rua mano, 10 ōrau te nui o te hunga ngaio Māori. Hautoru o rātou e mahi ana ki ngā mahi whai pūkenga, ā, haurua o rātou kei ngā mahi āhua whai pūkenga, ā, ko te tokoiti e mahi ana i ngā mahi whai pūkenga iti.

Utu

He iti iho ngā utu mahi a ngā tāngata Māori i tō ngā Pākehā. He ōrite tonu i waenganui i te tāne me te wahine, ā, he paku iho te rahi ake o te utu o ngā mea tāne i ngā mea wāhine.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Te rāngai mahi - Te pokapū o te tekau tau 1980 ki te tau 2000', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-rangai-mahi/page-5 (accessed 2 May 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 11 Mar 2010