Kōrero: Te rāngai mahi

Whārangi 2. Te pānga ki te Pākehā

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te urutaunga

I ngā tūtakitanga tuatahi ki te Pākehā, ka taunga tonu te Māori ki ētahi āhuatanga kē, engari kāre i rerekē te whakahau tonu a ngā kaumātua i ō rātou whānau, me ngā rangatira i ō rātou hapū.

Te hoko me te Pākehā

Nā te hīkaka ki ngā taonga a te Pākehā pērā i te pū, ka tere waia te Māori ki te hoko i ōna hua ki te Pākehā hei whāngai i tōna ohanga.

Ka whakamahia te poro kauri mō te tapitapi kaipuke, nā whai atu he nui tonu te muka harakeke ka hokona ki Ahitereiria. I ngā wā ō mua ka hauhaketia te harakeke mō ngā kākahu, kete, whāriki. Nā ngā whakapau kaha ka kitea ngā hua nui e hoki mai ana. Ka whai wāhi katoa ngā ringaringa mahi ki te uta i ngā rawa ki runga kaipuke. Hei tauira, kotahi te tone o te muka harakeke mō te pū kotahi.

Ka tuaputia anō te rīwai – i te tau 1814, 150 ngā kete rīwai ka tuaputia mō te pū kotahi. Nā te tapu o te whakatō, te whakatipu me te hauhaketanga o te kūmara, kāre te wahine i whai wāhi. Heoi kāre ērā tikanga tapu i pā ki te whakatō rīwai, ā, ka whakamahia te wahine me te hunga mauhere ki ēnei whakahaerenga.

Ngā kaimahi Māori i roto i te ao Pākehā

Ka hinga tērā o ngā kaupapa tuatahi kia whakakotahitia atu te hunga Māori ki roto i te rāngai mahi Pākehā. I te tau 1793, ka kāhakina ngā rangatira o Te Tai Tokerau a Tuki Tahua rāua ko Ngāhuruhuru ki runga kaipuke, ā, ka mauria i runga i te tono a Rūtene-Kāwana Phillip King ki te moutere o Norfolk.

Ko te wawata a King kia whakaatuhia e rāua ngā tikanga mahi harakeke ki a ia. Heoi he koretake te harakeke o Norfolk, me te aha kāre te tokorua rā i mōhio ki te mahi harakeke – he tohunga a Tuki Tahua, ka mutu he toa a Ngāhuruhuru.

Kaumoana

I ngā tau tōmua o te rau tau 1800 ka tīmata te mahi takitahi a te Māori ki runga i ngā waka patu tohorā. Nō te tau 1804, ka tū te Māori hei kauhoe ki runga i tētahi waka patu tohorā. I te tau 1926, e 12 ngā kauhoe Māori o tētahi waka, ā, e ai ki ngā Pākehā mō rātou he tino mārama, he tino kaha rātou ki te mahi. I te tau 1838 i ngā whakataetae whakatere waka tohorā ki Hobart, hautoru o ngā kaipatu tohorā he Māori.

Te ahumahi kairau

Nō te pānga tuatahi ki te Pākehā, ka tipu te ahumahi pīkonikoni. Atu i te puhi (he wahine kua rāhuitia mō te moe), kāre i whakahēhia te mahi ai i mua i te whakapuhitanga. E whakaarotia ana he momo tikanga manaaki tērā i a Pākehā. Ā, me i pai ki te wahine, ka taea e ia te moe kaumoana Pākehā. Ko te utu ka hoki ki a ia me tana iwi. He wā anō ka whakawhiua ngā wāhine e te hunga tāne ki te mahi kairau, me te moe punarua. Kāre ēnei wāhine i whai taonga i ēnei mahi.

Kaitakawaenga ā-iwi

Ka noho anō ngā kaihoko Pākehā hei kaitakawaenga i waenga i te Pākehā me te Māori. Ka kuhuna rātou ki roto i te hapori me te rāngai mahi Māori, ā, ka whakamoea hoki ki ngā wāhine Māori. Kāre i roa, he maha ngā hononga i tū i waenganui i te Māori me ngā teihana tauhokohoko, tope rākau, tohorā hoki.

He maha anō ngā kaipatu wēra tōmua pērā i a Dicky Barrett rātou ko Phillip Tapsell me Jacky Love i whakamoea ki roto i ngā whānau Māori. E rima ngā moenga a Manuel Jose ki roto i a Ngāti Porou, ā, tokoono ngā wāhine o te Tai Rāwhiti i moea e te kaihoko o Tūranga a Thomas Halbert.

Kupu tāpiri
  1. Quoted in Harry Morton, The whale’s wake. Dunedin: University of Otago Press, 1982, p. 167. Back
Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Te rāngai mahi - Te pānga ki te Pākehā', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-rangai-mahi/page-2 (accessed 2 May 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 11 Mar 2010