Ko ‘te aitanga pepeke’ ko ngā momo ngārara me ētahi atu mea he rite ētahi āhuatanga; arā, e whā, neke atu rānei ngā waewae; ka tūturi, ko ētahi ka māwhiti; ko ētahi o te aitanga pepeke ko te waeroa, te pūrerehua, te pēpepe, te pūngāwerewere, te namu.
Ko ngā ingoa o tēnā o tēnā o te aitanga pepeke ka whakaatu i ō rātou āhua:
- Ko te kupu ‘peke’, mō te whanatū, te hōkai, te hūpeke rānei.
- Ko te kupu ‘pepeke’, mō te kakama o te nekeneke haere. Mō ngā ngārara katoa te karangatanga nei.
- Ko te tikanga o te ‘kupu ‘pēpeke’, kia whakapāhake te tinana, kia tūturi ngā pona.
A Whiro, a Tāne me ngā taua pepeke
Ka whai wāhi te aitanga pepeke ki ngā kōrero mō te orokohanga o te ao, mō ngā rīriri i waenganui i a Tāne (atua o te ngahere) me Whiro (atua o te pō).
Tērā tētahi kōrero a ngā iwi o Te Wairarapa; ka tohe a Whiro ki a Tāne kia riro mai ngā kete whatukura kei te toi o ngā rangi. Ka whakahau e Whiro āna tini, ngā namu poto, ngā naonao, ngā rō, ngā peketua, ngā pepe-te-nuinui, ngā pekepeke haratua (he ngārara pekepeke ka puta i te mei Haratua), ētahi manu, ētahi pekapeka, kia poke i a Tāne. Hauwarea atu. Ka karanga a Tāne ki ngā hau kia haere mai ka purere te aitanga pepeke.
Ka pakanga anō
Ka riro mai i a Tāne ngā kete o te wānanga, ka heke iho ki te Rangi-te-wanawana. I reira ka tūtaki ki a Whiro me āna tini, a pekepeke-matarūwai, a pekepeke-haurutua, a pekepeke-harakuku, a pekepeke-matanui.
Ka toa ko Tāne. Whāia, nāna te tini o ngā tamariki a Whiro i kāhaki ki te whenua - te waeroa, te namu poto, te naonao, te wētā, te pepe, te rango, te kōwhitiwhiti. Ka taiepatia e Tāne te aitanga pepeke ki te wao nui noho ai.
Ngā manu a Rehua
Ko Antares te ingoa Pākehā mō te whetū rā a Rehua. Ka puta a Rehua i te rangi, ko te tohu o te raumati. Waihoki, i tōna putanga, ka puta ko ngā pepeke o te raumati, pērā i te kēkerewai me te tūtaeruru; kīia ai ēnei, ko ngā manu o te raumati.
Ko Tāne rāua ko Tangaroa
Nāwai ā, ka tipu te riri i waenganui i a Tāne me Tangaroa te atua o te moana. Hei uri nō Tangaroa ngā mokomoko me ngā tini ika. I te ākinga a ngā hau a Tāwhirimātea i te wai nui, ka noho ngā ika ki te moana, engari anō ngā mokomoko, ka oma ki te whenua noho ai. Hei utu, kaikainga haeretia ai te whenua e ngā moana nui a Tangaroa, ka ngaro te ngahere, tae atu ki te tini o ngā manu me ngā ngārara. Ka hinga te nui o te rākau. Tērā ētahi o ngā uri a Tāne i mau i roto i ngā rākau ka hinga – te tātaka me te pepe. Ka hūtia ēnei e Tangaroa, ka hoatu hei kai mā te tini o ngā ika. Hei utu, ka whakaae a Tāne kia tāraia e te tangata he waka, he matau, he tao, hei aha, hei hopu i ngā tini a Tangaroa.
