Kōrero: Ngā uniana

Whārangi 3. Ngā wāhine Māori me ngā uniana

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ka kuhu hoki ngā wāhine Māori ki ngā mahi i ngā tāone. Tae rawa ki te tau 1966, 38 o ngā kaimahi hanga (kākahu, papanga hoki) he wāhine Māori, e 21 ōrau he kaimahi tari, e 27 ōrau hoki o ngā kaimahi kāwanatanga. Ka tūhono rātou ki ngā tūmomo uniana. I te tau 1969, he nui ngā wāhine i roto i ngā uniana i ngā mahi hoahoa, horoi kaka, nēhi niho, wheketere pihikete tiakarete, i ngā mahi tūpeka, mahi ki roto toa, hōtera, wharekai hoki. I te tau 1969, 29 ōrau (103,891) o ngā mema uniana he wāhine; hautoru i te uniana mahi tari. Heoi, kāore i tokomaha ngā kaiārahi wahine i ngā uniana, ka mutu, ruarua rawa ngā wāhine Māori.

Kōkiri i te wā e wera ana te haeana

I kī te mema uniana a Joyce Hawe i aro a ia me ōna hoa kaimahi hanga kaka ki ngā uniana whai muri i tētahi mautohe mō te utu: ‘Ia rā, ia rā ka kōrerorero mātou mō te uniana. Nō te mea, kei ō mātou te kaha ki te whakamutu i tā mātou mahi. Koira anake tō mātou kahanga.’1 Ahakoa kei te kāinga ngā whānau, me te mahi i ngā haora e 8 ki te 10 i ia rā, he nui ngā wāhine ka kuhu ki ngā hui uniana whai muri i te mautohe.

Ngā uniana kaimahi tuitui kākahu

Ko Joyce Hawe tērā o Te Arawa, he kaimahi mīhini ki Progress Manufacturing ki Porirua. I kake a ia ki ngā tūranga teitei o te Uniana o Pōneke mō ngā Kaimahi Tuitui Kākahu. Nō muri i tētahi mautohe mō te utu nāna i kōkiri, ka piki haere a ia i ngā tūranga o te uniana i te tekau tau atu i 1960. I te tau 1970, ka tū a ia hei perehitini tuarua mō te Uniana o Pōneke mō ngā Kaimahi Tuitui Kākahu, ā, i te tau atu i 1976, ka eke hei kaiwhakarite. Ko ia te wahine Māori tuatahi kia tu hei mema matua o te Tōpūtanga o ngā Kaimahi o Aotearoa i te tau 1981.

Ngā uniana kaimahi tari

Tae rawa ki te tekau tau atu i 1980, e 22 ōrau o ngā wāhine Māori e kuhu ana i roto tari. I te tau 1985, ka kowhiringia a Helena Schenkel hei perehitini mō te Uniana o ngā Kaimahi Tari o Waitaha. Koia te wahine tuatahi ki te tūranga perehitini i ngā tau e 47. Ka tuhono a Schenkel ki te uniana i a ia e mahi ana hei kaiwhakahaere wheketere i Watties. Ka tu a ia ki te komiti Māori o te Tōpūtanga o ngā Kaimahi o Aotearoa, waihoki, ka tū a ia i te taha o te Bruce Bay Trust ki te whakahē i te keri koura ki ngā whenua Māori ki Te Tai Poutini. Ā koia te perehitini o Rākau Te Kura, he peka o te Rōpū Wāhine Toko i te Ora.

Te whakamutu i te whakaiti wahine

I roto a Helena Schenkel i te Uniana o ngā Kaimahi Tari, i hāpai i te mana o te wahine i ngā āki o ngā kaimahi tāne taikaha. Hei tāna, kāore ētahi o ngā kaimahi wāhine tamariki ake i te matatau ki ngā rerenga kōrero pēhi pērā i te kōrero, ‘Kia ora rā kōtiro ātaahua, kei te pēhea koe kare.’ Ka mate ngā wāhine te huri tuarā ki ērā tū momo kupu whakawhiu, te whārere ō rātou tūranga mahi rānei, te kōrero rānei ki ngā pirihimana. Heoi, ko te kōrero nui pea, mā ngā tikanga me ngā ture tiaki kaimahi kē hei whakamarumaru i a rātou ngā wāhine.

Hei whakautu i ngā āki a ngā mema Māori, ka tīmata te Uniana o ngā Kaimahi Tari o te Puku i ngā akoranga ārai i te kaikiri i te tau 1987, te tautoko i ngā kaupapa Māori i te uniana, me te hāpai i ngā rā whakatā mō ngā tangihanga, me te rapu i tētahi kaiwhakahaere Māori.

Ngā uniana mō ngā kaimahi hōtera, hōhipera, wharekai hoki

I ngā tau pokapū o 1980, ka tokomaha ake ngā wāhine Māori i whai wāhi ki ngā uniana hōtera, hōhipera, wharekai hoki. Nā ngā mahi mautohe me ngā aukatinga a ngā uniana, ka oho ake te wairua hihiko o ngā kaimahi wāhine; i tua atu, ka nui atu ngā Māori me ngā wāhine ka tū hei āpiha uniana.

I te tau 1986 ka tonoa e te Uniana o ngā Kaimahi Hōtera ngā taraketi 20 ki te Hui a Ngā Kaimahi Māori. He wāhine ngā kaikōrero e toru i tohua e te uniana kia kauhau ki te hui – ko Wikitōria Paaka, ko Celia Akapita, ko Sonja Harmer. I tae anō a Marie Normile, hekeretari o te Uniana o ngā Kaimahi Hōtera o Te Matau a Māui. Neke atu i te 400 ngā taraketi i te hui wānanga. I kōrerotia, ka mutu i whakakorengia he mōtini kia tū motuhake ngā kaimahi Māori ki tō rātaou ake uniana. Ko te whakaaro o te hui kia kaha te hāpai i ngā take Māori i roto i ngā uniana kei te tū.

Kupu tāpiri
  1. Joyce Hawe, interview by Shaun Ryan, 14 and 16 September 1999. Trade union oral history project, Oral History Centre, Alexander Turnbull Library. Back
Me pēnei te tohu i te whārangi:

Cybèle Locke, 'Ngā uniana - Ngā wāhine Māori me ngā uniana', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-uniana/page-3 (accessed 30 April 2024)

He kōrero nā Cybèle Locke, i tāngia i te 11 Mar 2010