Kōrero: Kaitiakitanga

Whārangi 7. Kaitiakitanga i ēnei rā

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Kua kitea anōtia

Kei te hoki mai te kaha o te kaitiakitanga i ēnei rā. Kei te tahuri ngā iwi ki te hanga me te whakaputa i ō rātou mātauranga tuku iho mō te kaitiakitanga i ō rātou hapori, i ō rātou rohe. Kei te whakahokia mai te ora ki te taiao, kei te whakahokia mai ko ngā mōhiotanga tuku iho o te iwi mō tō rātou rohe.

Whakamahinga o te kaitiakitanga

He maha ngā tauira mō te kaitiakitanga i ēnei rā.

  • Ko Ngāi Tahu te kaitiaki o te pounamu ki Te Wai Pounamu
  • I te tau 1981 ka takoto te kerēme a Te Āti Awa ki te aroaro o te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi mō ngā paru e tūkino ana ō rātou tauranga ika.
  • Nā te iwi o Ngāti Toa rātou ko ngā kainoho o te whanga o Pukerua i te raki o Te Whanganui-a-Tara tētahi rāhui i whakatakoto ki runga i ngā wāhi mahi kaimoana o taua takiwā.
  • Kua whakatōpū a Ngāti Kahungunu, a Rangitāne, a Muaūpoko, a Ngāti Raukawa i a rātou ki te ātete i ngā tūkinotanga ki te awa o Manawatū.
  • Kei te ngana a Te Rarawa ki te tiaki i te kūkupa i tō rātou rohe.

Ngā wero

Arā tonu ngā wero ki te kaitiakitanga i ēnei rā. Me mārama ngā tāngata ki ngā tikanga o mua pērā i te mana, te tapu, te mauri, kātahi ka whakahāngai ki tēnei te ao hurihuri.

Tērā tētahi wero nui, te nanao a tauiwi ki te tikanga o te kaitiakitanga. Hei tauira atu, mō te tiaki i tētahi ngahere, tētahi awa rānei, ka whai wāhi mai ki ngā nekeneke te hunga nō rātou te whenua, ngā kāwanatanga ā-rohe, te iwi o taua takiwā, ka mutu, he tirohanga tō tēnā, he tirohanga tō tēnā ki te ao me ngā mea nui o te ao.

Hanganga ture

Kua whakakuhuna te kaitiakitanga ki ētahi ture. Tērā te Resource Management Act 1991 me tōna whāinga kia taea ngā rawa o te taiao i runga i wairua tiaki pai. E ai ki te ture nei, me aro te hunga whāwhā ki ngā rawa o te taiao ki tēnei tikanga o te kaitiakitanga.

E ai ki te ture, ko te kaitiakitanga, ko ‘te tiaki a te tangata whenua i ngā rawa o tētahi wāhi i raro i ngā tikanga Māori, i runga hoki i te whakaaro penapena’.

I whakakuhuna te kaitiakitanga ki te Ture Foreshore and Seabed Act 2004.

Whiriwhiringa

Nā te mea kua whai wāhi a ia ki te ture, kua kaha te whāia o ngā whakamārama o tēnei mea te kaitiakitanga. Kei te tautoko ngā iwi i te whakatairangatanga o te kaitiakitanga. Nā tana whakakuhu i te kaitiakitanga ki ngā ture, kei te tāpae te kāwanatanga i ngā pānga me ngā tūmanako a ngā iwi ki mua i te hapori whānui. Ka noho ētahi iwi ki te whiriwhiri kōrero me ngā rōpū pēnei i ngā kāwanatanga ā-rohe, me te aha, kei te rērere tonu ngā kōrero mō te kaitiakitanga me te wāhi mōna i roto i ngā kaupapa tiaki i te taiao o Aotearoa.

Māori me tauiwi

He huarahi te kaitiakitanga e tareka ai e te Māori te hāpai i ngā kawenga me ngā tūmanako a ō rātou tūpuna. I tua atu, mā roto i te kaitiakitanga ka āhei a tauiwi ki te āta whakaaro mō te taiao me te whanaungatanga o ngā mea katoa i te ao, tae atu ki ngā rautaki tiaki i te taiao.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Te Ahukaramū Charles Royal, 'Kaitiakitanga - Kaitiakitanga i ēnei rā', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/kaitiakitanga/page-7 (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Te Ahukaramū Charles Royal, i tāngia i te 24 Sep 2007