Ngā momo tikanga o te kupu whānau
He tini ngā pūtakenga o te kupu whānau, arā, ko tētahi ko te whakawhānau tamariki. Arā kē anō te kōrero, ‘ka whānau mai he whakaaro’. He Kōrero tērā mō te tokonga ake o te whakaaro mō tētahi mahinga toi whakairo rānei, waiata rānei, puka rānei.
Hei kupu whakarite hoki te kupu whānau mō ētahi hoa tata hei auaha i te kotahitanga. Ina koa ko Te Whānau a Waipareira tērā tētahi rōpū ā-iwi. Ko tētahi tauira anō ko ngā ‘rūma whānau’ o roto hohipera e whakakao ana i ngā tāngata e torotoro ana i ō rātou whanaunga. Kei ētahi kura hoki he akomanga reo e kīa ana ’akomanga whānau reo’ hei ako i te reo Māori. Nā ēnei momo whakamahinga i te kupu whānau nei ka rerekē haere ngā tikanga ake o te kupu nei.
Whānau me te tangata takitahi
Ka tīmata mai te whānau i te tangata. He māmā, he uaua anō hoki te hononga o te tangata ki tōna whānau. He mōtika tō ia tangata o te whānau, engari nō te whānau te tangata, ā, he here tikanga hoki o te tangata ki tōna whānau. Ka ākina te tangata kia tū tangata tonu ki roto i te whānau, ā, ka mea hoki te whānau kia pakari kē tēnā me tēnā rātourātouo te whānau. Ka whakamahi te kaumātua o te Tai Rāwhiti a Merekaraka Ngarimu i te tauira o te haka Rūaumoko, arā, ka haka te tangata i tāna haka anō, engari ka whakapau kaha ki tōna rōpū. Ko te aronga o te kaiako he whakaputa kē mai i te ahurea o tēnā o tēnā. E whakaatu ana tēnei whakataukī i te toa o te tangata i roto i tana whānau.
Ehara taku toa i te toa takitahi engari he toa takitini taku toa
Whānau ake
Ko tō whānau ake anō tērā. Pēnā ka moe tētahi tokorua, he whānau ake ō rāua. Pēnā ka whānau i a rāua he tamariki ka kīia e rāua ko ‘tō māua whānau ake. Ka tae atu tēnei kōrero ki ngā hoa hoki. Mā te ako i roto i tō whānau ake ka rite te tangata mō ōna kawenga marae, hapū hoki. Ina te kōrero, ‘He tawheta haere koe i ngā waewae o ō maatua’.
Whanui, whāiti
He whanui anō te whānau. He wā kua kī te tangata ko tōna whānau ko māmā, pāpā, kuia, koroua, tungāne, tuahine rānei. He wa anō kua kōrero mō ōna tīpuna, matua kēkē, uri, irāmutu, mokopuna tae atu ki ō rātou whanaunga katoa. Mā te horopaki o te kaupapa me te tūuranga whānau o te tangata e whakatau he aha nei he kōrero māna. Kei runga anō hoki i te tangata e whiu ana i te pātai, te take i uia te pātai me ngā tāngata kei reira i taua wā.
