Te āhua o te whakapapa ā-iwi
I te tau 1843 ka whakatakoto a Āperahama Taonui i te tuhinga whakapapa tuatahi rawa. E 350 ngā ingoa, ā, e 40 neke atu rānei ngā reanga o roto. Tēnā ki te horaina te whakapapa nei mai i ngā wā o mua ki nāianei, kua rite tōna āhua ki te tauira o te wharenui.
Kei runga i te wharenui nei ko te tekoteko. E tau ana te tekoteko ki runga i ngā maihi, ā tae iho ki te poho o te whare. E 27 ngā whakatipuranga takitahi o te tekoteko e whakairo ana i ngā tīpuna mai i te orokohanga me ērā o muri iho. Mai i konā kua heke ki ngā maihi me te tauhekenga o te iwi ake. Mai i reira kua horapa te whakapapa hei whare tae noa ki ōna rārangi kāwai e 80 e 8 ki te 10 ngā reanga kei roto kapi katoa ai te wharenui.
Ngā tuhinga a Taonui
I roto i te tuhinga a Taonui, e 300 pea o ngā ingoa e 350 e hoki ana ki ngā kāwai e waru tekau. Kei runga ia kāwai whakaheke ko te ūpoko o tētahi hapū e whai huanga ana ki a Taonui, ki tōna whānau me ngā rangatira o tērā wā. Ahakoa miharo te tuhinga nei, he tuhinga kotahi noa ake tēnei nā Taonui i taua wā tonu rā.
Te maihi o te whakapapa
Ko tēnei wāhanga o te whakapapa ka mahara ki ngā tīpuna taketake o tētahi iwi. Ki roto o Tainui ka tīmata i a Tawhao me ana tama i a Whatihua rāua ko Tūrongo me ā rāua wāhine i a Ruapūtahanga me Māhina-a-rangi. Ki roto o Ngāpuhi ka tīmata mai i a Rāhiri me ōna hoa rangatira i a Whakaruru rāua ko Ahuaiti.
Ngā paenga o te whakapapa
E kīia ana ka maharatia ētahi tīpuna, ā, ko ētahi ka warewarea. Ko rātou e mārama ana ki ngā kāwai maha o te whare whakapapa ka āhei tonu te mahara ake ki ētahi atu ingoa o mua ake. Nā te tohu o te whare whakapapa i ngā kōrero tuku iho o te hapū, ka warewarea ētahi tīpuna nō takiwā kē – ā ka warewarea ērā ingoa.
Te tekoteko o te whakapapa
Kei runga rawa ake ko te tekoteko kotahi. I roto i ngā tuhinga a Taonui ka whakatakoto ia i ngā ingoa e 27 te rahi mai i a Rāhiri tae ake ki a Kupe. Anei tana whakamārama:
Ko te mutunga o te popoarengarenga. Ka tīmata i te tua tangata. E tata kuna ana ēnei mea, i te hokinga mai i te tapu i te tūpāpaku, hei whakanoa, kia kai tango ai ngā ringaringa.
Ka pahure, ka marara te iwi. Kei runga ake i a Rāhiri ko ētahi tīpuna tawhito rongonui rawa.
