Kōrero: Te Whutupaoro Māori

Whārangi 8. Te whutupaoro takiwhitu me te pā whutupaoro

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te whutupaoro takiwhitu

Nō te tau 1975 te whakataetae takiwhitu ā-motu tuatahi ki Ākarana i toa ai ko Te Tauihu (Marlborough). I te tau i muri mai, ka whakamānuhia te Tōnamana Takiwhitu o Hong Kong – he kaupapa e whakatairanga ana i te tākaro ki Āhia me te ao whānui. Nō te aranga mai o ngā whakataetae takiwhitu ki wāhi kē, pēnā me Te Whanganui-a-Tara me Dubai, ka whakamānuhia e te Poari Whutupaoro o Te Ao he raupapatanga Whakataetae Takiwhitu, tekau ngā tōnamana puta i te ao.

Te tākaro takiwhitu i Aotearoa

Kua toa a Aotearoa i ngā whakataetae raupapatanga nei e iwa mai i te tīmatanga o te tōnamana i te tau 1999/2000. I whiwhi mētara koura hoki te rōpū takiwhitu o Aotearoa i te Whakataetae Commonwealth i Kuala Lumpur (1998), i Manchester (2002), i Melbourne (2006) me Delhi (2010). I te tau 2014 ka riro mai te mētara hiriwa i Glasgow. Kua kitea nuitia te kaha o ngā kaitākaro Māori i ngā tīma takiwhitu – tae atu ki ngā kaitākaro Ōpango o mua pēnā i a Zinzan Brooke, i a Eric Rush, i a Dallas Seymour. I te tau 2005 ka whakataetae tētahi tīma Māori o Te Tai Tokerau ki te tōnamana takiwhitu Air Pacific International Pacific Sevens.

Te tākaro takiwhitu wāhine o Aotearoa

I toa te tīma Takiwhitu Wāhine Māori o Aotearoa i ngā whakataetae e ono o Hong Kong mai i te tau 2002-2007, ā, e toru o Rōma mai i te tau 2010-2012.  He toa nō rātou i ngā whakataetae o te ao, ka puta te whakaaro o te kaiarataki takirua o te Pāti Māori, a Tariana Turia, kia whakaingoa houtia ki te ingoa Ōpango Wāhine Māori.

Te pā whutupaoro

Ko te pā whutupaoro te hākinakina e  tākaro nuitia ana e te Māori. Koinā te kēmu e tākaro nuitia nei e te tāne Māori, inā ia o ngā tāne Māori e toru, kotahi te kaitākaro i te pā whutupaoro. Koia nei hoki te tuarua o ngā hākinakina e tākaro nuitia ana e te wāhine Māori – ko te netipaoro te hākinakina rongonui rawa. He mea whakatū e Gerard Ngawati te Rōpū Pā Whutupaoro Māori ā-Motu i te tau 1998, ā, ka taurimatia  te whakataetae Māori ki Hopuhopu, Ngāruawāhia, ia tau. Kua whakaritea hoki e te rōpū rā he tōnamana Pā Whutupaoro Iwi Taketake o te Ao, i whakatūria tuatahitia ai i te tau 2008. Nā te rōpū e mōhiotia nei ko Pā Whutupaoro Māori o Aotearoa i whakarite te tōnamana ki Parrs Park, i te taone o Waitākere, i tōia mai ai ngā tīma o Hāmoa, o Niue, o Kuki Airani, o Haina ki Aotearoa, o Pacific Unity me Hapani.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Malcolm Mulholland, 'Te Whutupaoro Māori - Te whutupaoro takiwhitu me te pā whutupaoro', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-whutupaoro-maori/page-8 (accessed 3 May 2024)

He kōrero nā Malcolm Mulholland, i tāngia i te 5 Sep 2013, updated 1 Jan 2015