Aruhe
Ko te aruhe te aka o te rārahu, o te rauaruhe ranei. Neke atu i te 2 mita te teitei.
Ngā kōrero mō te aruhe
Ko te aruhe te hua whenua nui rawa a Haumia-tiketike. He kōrero ā te Māori mō te takenga mai:
- He mokopuna a Aruhe nā Rarotimu rāua ko Rarotake, i tipu ki te tuarā o Ranginui. I te wehenga o Tāne i a Ranginui me Papatūānuku, ka taka a Aruhe ki te whenua.
- I te wehenga o Tāne i a Rangi me Papa ka whakaekea a ia e Tāwhirimātea. Nā te wehi, ka rere a Haumia ki raro ki te kōpū o tōna whāea. E kīia ana ko ngā aruhe ngā huruhuru o Haumia e pihi mai ana i te whenua.
- Nā Kupe te aruhe i mau mai i Hawaiki mā runga i te waka a Tapuwaeputuputu ( ko te whakapae kei Waimā ki Te Hokianga tēnei waka)
- Ka ahu mai te aruhe i ngā iwi tūrehu me ngā iwi patupaiarehe. I ngā rā onamata, ka tukuna e ngā ohu ngā aruhe e toru tōmua rawa hei amonga mō ēnei iwi.
Te hauhake me te whakataka
Ka tipu matomato te aruhe ki ngā wāhi mārakerake o te ngahere, ki ngā wāhi kua poroa, kua tahuna ngā rākau. Ka hauhake te Māori i tēnei kai puta noa i te tau, heoi, ko te wā pai rawa ko te kōanga me te raumati. E toru tau te pakari o ngā aruhe pai rawa atu, e 2-3 henemita te weherua o ngā koukou. Ka whakamaroke, ka rūmaki ki te wai, ka tao ka kōhua rānei i mua i te paopao i te kikokiko. Ka tunua ngā komeke ka kīnaki ki te waitutu, ki te wai kōrari rānei.
Kainga ō hua whenua
Ko te pūhā te huawhenua rongonui rawa a te Māori. Heoi arā atu anō ētahi, te pōhue, te raupeti, te puahou.
Ētahi atu momo aruhe
Arā anō he aruhe i kainga e te Māori, tae atu ki ngā pihinga o te kōwaowao, te rereti, te mouku, te huruhuru whenua, te koru o te kiokio me te pikopiko.
