Ngā ariā mō te takenga
Tatū rawa ki te taenga o te Pākehā ki Aotearoa i ngā tau paunga o te rau tau 1700, i mau te Māori ki tērā te tirohanga ki te ao i mauria mai e ngā tīpuna i Hawaiki. Nāwai ā, ka whanake tēnei tirohanga i tēnei whenua hōu. Ahakoa tērā, kei te kaha tonu te awe o Poronīhia, hāunga ngā kōrero whakahē a ētahi.
Ka whanake mai te whenua
Ka whakapae ētahi iwi nō Aotearoa rātou, kāore ō rātou tīpuna i haere mai i wāhi kē. Hei tā Ngāi Tūhoe, ko tō rātou tipuna a Hine-pūkohu-rangi tērā te kohu ka tāiri i ngā whārua o Te Urewera. He pērā anō ngā kōrero a Ngati Whātua, arā, i puea ake tō rātou tipuna taketake a Tuputupu-whenua i te kōpū o te whenua. Arā te kōrero a ngā iwi o Whanganui e mea ana, i whānau mai rātou i ngā maunga kei te puku o te ika a Māui.
Te wāhi ki te tangata i te ao
He whānau nui whakaharahara te ao. Nā Rangi rāua ko Papa ngā mea katoa, tae rawa ki te ira tangata. Nā reira ko tōna ao te kaiako matua o te tangata.
Ka whakahekea te mātauranga a te Māori mā roto i ngā tātai whakapapa, ka mutu, he tuku ā-waha katoa. Ki te Māori, kāore he huringa i tua atu – mō te hī ika, mō te haerenga roa, me kī mō ngā mahi nui a te tangata, me whakapono ia ki ngā tohutohu a ōna tūpuna katoa i te taiao.
Tangata whenua
I whānau mai te tangata i te whenua. Ka taea e te tāngata whenua tūturu te kōrero mō tōna ake taiao – ngā kararehe, ngā tipu, te huarere, te ia o te ao. He uri ngā tangata whenua o ēnei rā nō ētahi atu tāngata whenua tahito ake, nā reira mārama ai rātou ki ngā wheako o ō rātou tūpuna.
I raro i tēnei tirohanga ki te ao, ki te uia te tangata ko wai ia, kāore te tangata rā e kōrero mōna ake; kōrero ai a ia mō ōna maunga, ōna awa, ōna tīpuna. Hei tauira, ka pēnei te whakautu a te uri o Ngāti Tūwharetoa ki te pātai ko wai ia:
Ko Tongariro te maunga
Ko Taupō te moana
Ko Te Heuheu te tangata.
