Kōrero: Te Ao Mārama

Whārangi 2. He ao hono

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

He rite te Māori ki ētahi atu iwi, arā, ko te whanaungatanga te mea here i ngā mea katoa i te ao. He whānau kotahi te tangata, ngā manu, te tini o ngā ika, ngā rākau o te wao, tae rawa atu ki te āhuarangi.

Whakapapa

Ka whakaaturia tēnei tirohanga i ngā tātai me ngā kōrero tuku; kīia ai ēnei he whakapapa. Ka takina e ngā tohunga ngā whakapapa o te tangata, o te manu, o te ika, o te rākau, o te rangi hei aha, hei whakamārama i te hononga o ngā mea katoa me te wāhi o tēnā me tēnā i roto i te ao. Mā konei ka ako te tangata i tōna ao, ka mōhio hoki ia me pēhea tana tū i roto i ēnei hononga.

Ngā atua me ā rātou tini

Ka titiro te Māori ki tōna ao anō he whānau nui whakaharahara. I te orokohanga o te ao, ka piri a Rangi rāua ko Papa, ka whānau ā rāua tamariki e 70. Nā ngā tamariki ō rātou mātua i wehe e puta ai rātou ki te ao. Ka poua tēnā me tēnā o rātou ki te mana atua mō tēnā wāhi o te ao, mō tēnā wāhi o te ao. Whāia, ka noho ō rātou uri whakaheke hei tūpuna mō aua wāhi. Hei tauira, ko Tangaroa te atua o te moana, nāna ko Punga, nāna ko Ikatere rāua ko Tūtewehiwehi; ka noho a Ikatere hei tipuna o ngā ika o te wai tai, ka noho a Tūtewehiwehi hei tipuna o ngā ika me ngā ika oneone i ngā wai māori.

Te tikanga o te whakapapa

Ka whakaata e te whakapapa te kōingo o te tangata kia whai hononga ki te ao. Kōrero ai ngā whakapapa mō te whanaungatanga i waenganui i te ira tangata me te ao. Hei tauira, he kōrero ā ētahi iwi mō tō rātou whanaungatanga ki te tini a Tangaroa.

He māramatanga kei roto i ngā whakapapa mō te takenga mai o ngā kararehe, ngā tipu, tae atu ki te takoto o te whenua. Hei tauira, ki te kōrero koe mō te takenga mai o te manu, me kōrero koe mō tōna ake āhua.

Te wāhi ki ngā kōrero tuku iho

He mātauranga i ngā pūrākau a te Māori hei whakamārama i te ao. Hei tauira, ngā wāhi me ngā wā pai mō te mahi i te kererū.

Ahakoa te pūtaiao me āna whakamārama mō te taiao, he mea nui tonu ki te Māori te whanaungatanga. Hei tauira ake, kei te whakapapa mō te tini a Tangaroa kitea ai te whanaungatanga o te ira tangata ki ētahi atu mea. Kei roto hoki i ngā pūrākau ngā akomanga me ngā tikanga hei tohutohu i te tangata kia pēhea tana whakapā ki tētahi atu kararehe, tipu, ika, aha atu.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Te Ahukaramū Charles Royal, 'Te Ao Mārama - He ao hono', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-ao-marama/page-2 (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Te Ahukaramū Charles Royal, i tāngia i te 24 Sep 2007