He poropiti nā Tāwhiao
He poropiti, he tongi anō nā Kīngi Tāwhiao , ‘Kei te haere mai te wā, ka puta mai i taku pito ake, he wahine, he urukehu, māna hei whakatutuki i tēnei oranga.’1
Te Whakawahinga
Nō mua tata noa o te nehunga o Korokī ka whakawahia a Piki taiohi nei hei Kuini Te Atairangikaahu. Ko ia rā te wahine tuatahi hei pane mō Te Kīngitanga, ko ia hoki te kuīni Māori tuatahi. Kua ea te poropiti a Tāwhiao. Ka mau i a ia te ingoa o tōna māmā, Te Ātairangikaahu, ā, ka tere kaingākaunui tana iwi ki a ia ki tana whai-whakaaronui, ki tana hūmārire. I roto i a Waikato ko tō rātou karangatanga ā-ngākau mōna ko ‘The Lady’, ā, ka mau i a ia te taitara Māori: Te Arikinui.
Mō te Iwi Whānui me ngā Tohu
Ko taua āhua tonu o te haere a Te Ātairangikaahu ki ngā hui o te iwi whānui, nāna hoki ngā manuwhiri rangatira i manaaki. I te tau 1970 ka whakahōnoretia ia hei kahurangi, hei ‘Dame’, ka tohua hoki ia ki te Kairangi Hōnore o Te Whare Wānanga o Waikato i te tau 1973. Ko rāua ko Sir Edmund Hillary te tuatahi kia whakaingoatia ki te Order of New Zealand i te tau 1987, ā, nā Te Whare Wānanga o Wikitoria ia i tohu ki te kairangi hōnore o ngā ture i te tau 1999.
I raro i te ārahinga o Te Ātairangikaahu rāua ko tana tungāne atawhai a Robert Te Kotahi Mahuta, ka whakataua rawatia te take o te raupatu. I te tau 1995 ka waitohutia e Tainui–Waikato te whakataunga, ko tā te Karauna he tuku utu ki te iwi, ka $170 million, taea noatia te whakahokinga o ētehi whenua.
Ko Aituā
Nō te matenga o Te Atairangikaahu i te 15 o Ākuata i te tau 2006, kāore he kīngi o tua i a ia mō te roa o te noho ki te torōna, arā, ki te 40 ngā tau. Nō te taenga mai o te tini, o te mano ki tana tangihanga ka kitea te nui o tōna mana, te nui o te kaingākau o te iwi ki a ia, Māori mai, Pākehā mai, tae atu ana ki te tini o ngā rangatira, ngā ariki, ngā mana o rāwāhi.
Ko Kīngi Tūheitia
I te tangihanga o Te Arikinui Dame Te Ātairangikaahu, ka toru ngā tukunga o te pātai nei e te kaumātua o Tainui e Tui Adams: ‘Ko Tūheitia hei Kingi?’ Ka toru ngā whakautu mai a ngā iwi i reira, ‘Ae!’.2 Kāti, ka whakawahia a Kīngi Tūheitia Pōtatau Te Wherowhero VII hei Kīngi Māori tuawhitu. Ko Tūheitia te tama mātāmua a Te Atairangikaahu me tana tāne, a Whatumoana Paki. Nā Anaru Tāmihana i whakawahi ki taua paipera tonu rā, nā tana tupuna nā Wiremu Tāmihana i uwhi ki runga ki te pane o Pōtatau i te tau 1859.
Kua kōrero tūmatanui a Tūheitia i ia tau mai i tana whakawahinga, engari kua whai wāhi atu hoki ki ngā hui hira me ngā mana ā-ao, i Aotearoa nei, i tāwāhi anō hoki. I te tau 2009, ka haere tahi rāua ko te Pirimia o mua, a Helen Clark ina pōwhiritia ana ia ki te Kotahitanga o Ngā Iwi o te Ao i Niu Ioka hei kaiwhakahaere o te Hōtaka Whakawhanaketanga o te Kotahitanga o Ngā Iwi o te Ao. I te tau 2019 he tūtakitanga tūmataiti tāna me Popa Francis ki te Vatican. Kua whai wāhi atu hoki ngā hui huhua puta noa i te motu. Kua aro atu ia ki ngā whakatairanga e whai ana ki te whakaiti i ngā pāpātanga whare herehere o ngāi Māori me te tautoko i te whakahokinga atu ki ngā hapori o ngā mauhere o mua. I te tau 2014, ka whakarauoratia e ia te kaunihera tohutohu, teTekau-mā-rua, kia haere tonu te kaupapa i whakatūria e Tāwhiao, engari ka whakauru mai i ngā kaumātua me ngā kaitohutohu i waho atu o Tainui mō te wā tuatahi.
Ko Te Kīngitanga i ngā tau 2000
I ngā tau tōmua o te manotau 2000 he whare tūroa Te Kīngitanga. Ko ngā tikanga mauroa pērā me te poukai (he toronga ā-tau e te arikinui ki ngā marae) me te koroneihana (ngā whakanuitanga i te koroneihana) ka haere tonu. Ko Te Kauhanganui (te pāremata o Te Kīngitanga) i haere tonu ki tōna āhua hōu.
I te tau 2018, i tū ngā whakanuitanga ki Tūrangawaewae hei tohu i te 160 tau o te Kīngitanga. Ka tae atu te tini me te mano, tae atu ki ngā rangatia o ngā iwi me ngā kaihautū tōrangapū puta noa i te motu. Neke atu i te 1,000 ngā tāngata i whai wāhi atu ki ngā mahi haka, ngā whakataetae hākinakina, ā, neke atu i te 100 ngā waka i tere i runga i te awa o Waikato mō ngā whakanuinga.