Ko Kupe tētahi o ngā tīpuna tōmua kia heke i Hawaiki, te kāinga tūturu o te Māori. Ahakoa te rerekē o ngā kōrero mō Kupe ki ērā mō Māui, he wāhi nui tō Kupe i te auahatanga o Aotearoa.
Ka wehea e Kupe te whenua
I te ūnga o Kupe ki Aotearoa, i te kotahi te whenua. Nā Īhāia Hūtana o Ngāti Kahungunu ēnei kōrero i tuku ki Te Toa Takitini, he nūpepa reo Māori, mō te wehenga a Kupe i te whenua:
E kīia ana he moutere kotahi ēnei e rua, nā Kupe i tapahi ka tere te moana i waenganui, ka kīia ko ‘te moana a Kupe’.1
Te whakatairanga i te mahi a Kupe
Ka whai iho tētahi mōteatea mō te wehenga o te whenua. He rangatira a Te Rauparaha o Ngāti Toa. I te tīmatanga o te rau tau 1800, e noho ana ia ki te tonga o ki Horowhenua. Hei whakamana i te noho o tōna iwi, ka whakaarahia e Te Rauparaha ngā kōrero mō Kupe.
Nā Mohi Tūrei o Ngāti Porou tēnei kōrero i tuhi; hei ko tāna, nā Te Whatu-i-apiti, tipuna o Ngāti Kahungunu i whakaputa:
Ka tito au, ka tito au.
Ka tito ki a Kupe!
Te tangata nāna i hoehoe te moana.
Tū kē a Kapiti!
Tū kē Mana!
Tau kē Arapawa!
Ko ngā tohu tēnei a taku tipuna a Kupe
I whakatoreke tii-ka-puaha.
Ka toreke i au te whenua e!2