Tēnā anō rā kei ngā tamariki toa nā Rakamamao
Kei te rangi e haere ana nā Mōtai-tangata-rau.
Kei ngā kāinga e rua ngā kāinga tupu o Ngāti Raukawa. Ko te kāinga tuatahi, kei waenganui i te tonga o Waikato me te taha raki o te takiwā o Taupō ā, ko tōna pokapū kei Maungatautari, te tupuna maunga o Ngāti Raukawa. Kei Maungatautari ngā wāhi nui o te iwi – ngā wāhi whakawhānau, ngā urupā, ngā pā, ngā wāhi tū ai ngā whare wānanga me te maha noa atu. Kei ngā kōrero tuku iho a Ngāti Raukawa ngā whakamārama mō te takiwā:
- Ngāti Raukawa ki Wharepūhunga
- Ngāti Raukawa ki Te Kaokaoroa-o-Pātetere
- Ngāti Raukawa ki Panehakua.
Ko Wharepūhunga tētahi takiwā kei te tonga me te rāwhiti o Te Awamutu, arā, kei waenganui i a Maungatautari me Waipapa – kei te taha tokerau tēnei o te moana o Taupō. Ko Te Kaokaoroa-o-Pātetere te pae maunga e takoto ana i te taha tokerau o te moana o Taupō, ahu atu ki te pae maunga o Kaimai i te taha uru o Tauranga. Kāore i te mōhiotia i nāianei kei hea ake a Panehakua.
Ko te takiwā rongonui tuarua o Ngāti Raukawa kei te tonga, mai i te awa o Rangitīkei i te taha uru o te awa o Manawatū, ki te awa iti o Kukutauaki, paku nei tana tawhiti kei te taha tokerau o Waikanae. Koianei ia te rohe o Ngāti Raukawa-ki-te-tonga. Nō ngā tekau tau tōmua o te rau tau 1800 neke ai rātou i Maungatautari.
Te whare o Raukawa
Ka kōrero tēnei whakataukī mō te rohe o Ngāti Raukawa ki te tonga o Waikato. He kōrero ka whakarite i te rohe ki te whare tipuna.
Ko Ranginui te tuanui
Ko Papatuanuku te papa
Ko te poutūārongo kei Pikitū
Ko te poutokomanawa kei Ngātira
Ko te poutāhu kei Tārukenga, kei Te Ngākau
Ōna maihi, taka mai ki Te Wairere
Ki Horohoro.
Maungatautari
Ko Maungatautari te tupuna maunga o Ngāti Raukawa. Kei te taha tonga o te tāone o Kemureti e tū ana. He nui ngā kōrero mōna. Kei roto ia i ngā waiata, i ngā whakataukī me te maha noa atu o ngā tuhituhinga. Anei tētahi kōrero mōna nā ētahi rangatira o Ngāti Raukawa i tuhi ki te reta:
Ōtaki
9 Hune 1864
E hoa e te Kāwana tēnā koe, ko te taha whaitua o Maungatautari, ko te taha ki te Rāwhiti, E hoa e te Kāwana, kia rongo mai koe. He whakataukī tēnei, nā ngā rangatira o te motu mō Maungatautari, ko te Ure tētehi whaitua, ko te Hika kei tētehi whaitua.
Kei tētahi waiata nā te rangatira o Ngāti Raukawa nā Te Whatanui, e whakarite ana i a Maungatautari ki ‘Te Kura a Tauninihi’. He kōrero tēnei mō tētahi kura tapu i heria mai i Hawaiki mā runga i te waka Tainui.
Kia tata te waka ki uta i Whangaparāoa ka kite atu, ka pōhēhē ngā tāngata o runga he rite ngā hua o te pohutukawa me te rātā i kite rātou ki tērā te kura i heria mai i tāwāhi. Ka porowhiua ngā kura ki te moana. Nō te ūnga o te waka ki uta, ka kite ngā tāngata o runga ehara aua hua i kite rātou i te kura, ka tahuri rātou ki te rapu i taua taonga i whiua wawetia e rātou ki te moana.
Ko tā te waiata a Te Whatanui, he whakarite i a Maungatautari ki taua kura tapu, i te mea i ‘mahue’ e te iwi o Ngāti Raukawa te maunga i a rātou ka wehe ki te tonga i ngā tekau tau tōmua o te rau tau 1800.
