Kōrero: Ngāti Raukawa

Whārangi 2. Te hītori tōmua

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Raukawa

Whakapapa mai ai a Ngāti Raukawa i tō rātou tupuna i a Raukawa, nō te waka o Tainui. He hononga anō ōna ki Te Tai Rāwhiti, arā ki a Ngāti Kahungunu i te mea i ahu mai tōna whāea a Māhinaarangi i reira. I whānau mai a Raukawa i ngā whakatupuranga e 20–25 ki muri, ki te puna wai o Ōkoroire, ka whakatupuria a ia ki te kāinga o tōna matua i Rangiātea, tata ki Ōtorohanga. Kāore i te mau ngā kōrero mō ngā nekeneke a Raukawa i tōna wā. Hāunga, tokomaha ngā tūpuna o Ngāti Raukawa he pānga nui ō rātou ki ngā nekenekehanga nui i te hītori o te rohe o Waikato me ngā takiwā kei te taha tonga o Te Ika-a-Māui. Ko ētahi o ngā tūpuna rongonui nei ko ngā tama a Takihiku, tae rawa ki a Kapumanawawhiti rāua ko Huia. Ko ētahi o ōna tūpuna rongonui i te rau tau 1800 ko Te Whatanui, ko Te Ahukaramū, ko te tupua nei a Te Rauparaha.

Mai anō i te whānautanga mai o Raukawa, kikī ana te hītori o Ngāti Raukawa i ngā piki me ngā heke o tēnei mea te iwi.

Ngā tamariki a Raukawa

Tēnā anō rā kei ngā tamariki toa nā Rakamamao
Kei te rangi e haere ana nā Mōtai-tangata-rau.

Hāngai pū ana ngā hītori tōmua o Ngāti Raukawa ki ngā tamariki a Raukawa – a Rereahu, a Takihiku, a Whakatere, a Kurawari – e kōrerohia tonuhia i ēnei rā. I tua atu i a Kurawari, tapaina ai ētahi hapū ki ngā ingoa o ēnei tūpuna. Tērā ko te tupuna rongonui rawa o te whakatupuranga o muri mai i ēnei, ko te tama a Rereahu, ko Maniapoto, nāna ko Ngāti Maniapoto. Ahakoa te mea i reira anō tōna tuakana a Te Ihinga-a-rangi, i whakahekea te mana a tō rāua matua ki a Maniapoto.

He tuahine tā Maniapoto ko Te Rongorito tōna ingoa; he tupuna nui ia o ngā uri whakaheke o Ngāti Raukawa. He puhi a Te Rongorito, he wahine tapu i akona ki ngā āhuatanga o te rangatira; ka puta i a ia tētahi wāhanga kaha o Ngāti Raukawa. Ko tana mokopuna ko Kapumanawawhiti, he tino toa, he rākau kawa; nāna ka hau ki tawhiti te rongo mō Ngāti Raukawa. Nō muri i te mutunga o ētahi pakanga i toa nei ia i te raki o Taranaki, ka puta tēnei kōrero mōna i tōna whanaunga i a Parekarau:

He uri tamawahine, māna e takahi te one i Hākerekere.

Whakahuatia tonuhia tēnei pepeha e Ngāti Raukawa hei whakanui i te mana o Te Rongorito.

Whai muri i a Kapumanawawhiti ko tana irāmutu ko Ngātokowaru, tētahi atu tupuna toa rongonui o Ngāti Raukawa. Ka taka ki tētahi pakanga, ka mauherea a Ngātokowaru, ka kawea ki mua i te aroaro o te rangatira o Ngāti Mahuta, ki a Te Putu e whakahemohemo ana. I te whakatatanga atu a Ngātokowaru ki te rangatira o tōna hoariri e whakahemohemo ana, ka tangohia e ia tana tete huna, ka whakamatea e ia a Te Putu, me tana kōrero: ‘Ko te tete o Ngātokowaru, tēnā ka rangona!’

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Te Ahukaramū Charles Royal, 'Ngāti Raukawa - Te hītori tōmua', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/ngati-raukawa/page-2 (accessed 20 April 2024)

He kōrero nā Te Ahukaramū Charles Royal, i tāngia i te 8 Feb 2005, updated 1 Mar 2017