Kōrero: Ngā tuhinga me te rangahau

Whārangi 6. Ngā kaituhi haurongo

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

He tokoiti noa iho ngā kaituhi haurongo a te Māori. I te rautau i te tau 1940, ka mea te kaituhi o Dictionary of New Zealand biography, a Guy Scholefield ‘i te wā e ora tonu ana nga koroua, ngā kuia, ngā tohunga hoki, me tahuri ngā pūkenga Māori ki te tuhi i ngā haurongo Māori’. 1

Ngā haurongo tōmua, nā te Māori

I te tau 1949, ka whakaputa a Rēweti Kōhere i te haurongo mō tōna koroua mō Mōkena Kōhere, e kīia ana The story of a Maori chief. I te tau 1951 ka whakaputa ia i te pukapuka, The autobiography of a Maori. E rua e rua i roto i te reo Pākehā. I te tau 1961 ka whakaputa a Pei Te Hurinui Jones i a Puhiwahine: Māori poetess. Heoi ko te nuinga tonu o ngā haurongo mō ngā Māori, nā te Pākehā kē i tuhi. 

Ngā tau whakamutunga o te rau 20

I te tau 1976 ka whakaputaina te haurongo a Anne Salmond mō Amiria Manutahi Stirling e kīia ana ko Amiria: the life story of a Māori woman. I te tau (1980) ka whakaputaina te haurongo mō Eruera Stirling e kī ana ko Eruera: the teachings of a Māori elder. I te tau 1985 ka whakaemi a Ngoi Pēwhairangi i ngā kōrero mō tōna whāea, mō Tuini Ngāwai, ā, ka whakaputaina iho e ia te haurongo o Tuini: her life and songs i te tau 1985. Nō te tau 1988, ka whakaputaina te haurongo a Buddy Mikaere e pā ana ki te poropiti, ki a Te Maiharoa, ā, e kīia ana ko Te Maiharoa and the promised land.

Te kōkiri a te Kapu

I te tau 1998 ka whakaputa a Peneamine Natana-Patuawa i tōna ake haurongo mō tōna tātā i te Ipu o Amerika, e kīia ana ko Tino rangatiratanga: a political autobiography.

Ngā tāngata taumata rau

Mai i te tekau tau 1980 ka whakaurua ngā haurongo Māori ki roto i te pukapuka o Ngā tāngata taumata rau. Ko te nuinga o ngā kaituhi he uri nō aua tāngata rā. He mahi tahi ia ki te whānau. Hei tauira, nā Whai Ngata i tuhi te haurongo mō te toa o Ngāti Porou, mō Te Moananui-a-Kiwa Ngārimu. Nā Mānuka Hēnare i tuhi te haurongo mō Rewi Maniapoto, ā, nā Pou Tēmara i tuhi te haurongo mō tōna tipuna, mō Mihi-ki-te-kapua

Ngā haurongo o nakuanei

He nui ngā haurongo o nāianoa nei nā ngā uri tonu i tuhi. I te tau 1995 ka tuhi a Bradford Haami i te haurongo o tōna koroua a Golan Maaka, e kī ana ko Dr Golan Maaka: Maori doctor. Ka mutu nā tana mokopuna nā Hinemoa Ruataupare Awatere ngā kōrero a tōna koroua i ētita kia hua mai te pukapuka o Awatere: a soldier’s story i te tau 2003.

I whakaputaina te haurongo a Ranginui Walker mō Tā Apirana Ngata i te tau 2001. I te tau 2007 ka puta te pukapuka a Paul Diamond mō Mākereti Papakura e kīia ana ko Mākereti: taking Māori to the world. I te tau 2008 ka puta te pukapuka a Tania Ka’ai e kīia ana ko Ngoingoi Pēwhairangi: A remarkable life. Nō mua atu ka tuhi ia i te haurongo mō Ngoi i roto i Ngā tāngata taumata rau. I taua tau ka whakaputaina tā Ranginui Walker pukapuka e kīia ana ko Pakariki Harrision, the story of a master carver. I te tau 2010 ka puta te pukapuka a Joe Pere mō tōna tipuna mō Wiremu Pere.

Kupu tāpiri
  1. G. H. Scholefield, ed., Dictionary of New Zealand Biography. Te Whanganui-a-Tara: Department of Internal Affairs, 1940, pp. xiv-xv. Back
Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Ngā tuhinga me te rangahau - Ngā kaituhi haurongo', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-tuhinga-me-te-rangahau/page-6 (accessed 4 May 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 22 Oct 2014