He korero whakarapopoto
Ngā kaipara i te huarahi
Ko ngā mihinare te tauiwi tuatahi kia tahuri ki te ako i te reo me ngā tikanga Māori. Nō te tau 1820 ka mahi ngātahi a Thomas Kendall me ngā rangatira a Hongi Hika rāua ko Waikato i te taha o te kaiwete reo. Ko te hua o tērā hononga ko te whakaputanga o e puka tuatahi e pā ana ki te reo Māori.
I te tau 1892 ka waihanga te Rōpū Poronīhia hei wānanga i te ahurea a te Māori me ngā iwi o ngā motu o Te Moananui-a-Kiwa. I tērā wā ko Āpirana Ngata, ko Māui Pōmare, ko Te Rangi Hīroa ngā ihumanea i whai tūranga ki te rōpū me te mairanga ake i te ao Māori. I te tau 1938 ka whakaputaina e Mākereti Papakura tōna puka a The old-time Maori. Koinei te whakaputanga tuatahi nā te kaimātai momo tangata Māori.
Ko Āpirana Ngata te Māori tuatahi kia whiwhi ki te tohu whare wānanga o Aotearoa (i te tau 1893). Nānā te kohikohinga waiata o Ngā mōteatea i whakaputa, ā, i te tau 1923 ka waihangatia e ia te Poari Rangahau Tikanga Tangata Māori hei mairanga i te reo me ngā tikanga Māori.
Te mātauranga Māori ki Te Whare Wānanga o Tāmaki-makaurau
Nō te paunga o te tekau tau 1940 e akona ana te mātauranga Māori i te Whare Wānanga o Tāmaki-makaurau. Nō te tau 1951 ka tohua ko Bruce Biggs te pouako reo Māori tuatahi o te whare wānanga. I tērā wā i raro te wāhanga Māori i te tari momo tangata. Nō te tau 1991 rā anō ka tū te tari motuhake mō te mātauranga Māori.
Matua ake ko te reo Māori anake ngā kai ō roto. Nāwai ka whakawhānui atu ki te ahurea tūturu a te Māori. I muri mai ka whakauruhia ngā akoako e pā ana ngā tōrangapū Māori me ngā kokoraho e pā ana ki Te Tiriti o Waitangi.
Ētahi anō wānanga
Nō te pokapū o te tekau tau 1960 ka tīmata te ako i te reo me ngā tikanga Māori ki Wikitōria i Te Whanganui-a-Tara. Waihoki ka taka ki raro kē i te mana o te tari mātai momo tangata. Nō raro mai i te awe o Koro Dewes, ka hua tētahi akomanga rūmaki reo Māori. Nō konei ka whai mana a Wikitōria hei haerenga mā te hunga e kaingākau ana ki te reo Māori. Nō te tau 1978 ka wehea motuhaketia te tari Māori, ā, nō te tau 1986 whakatuwheratia ai te marae o Te Herenga Waka.
Ka hua mai anō te tari Māori i te tari mātai momo tangata o ngā whare wānanga o Waitaha me Te Pūrehuroa, ā, ka whai i te tauira a ngā akomanga rūmaki i Wikitōria.
I te tau 1972 ka waihanga te Whare Wānanga o Waikato i te whare rangahau aro ki te whakaako me te mahi rangahau. I te tau 1983 ka tuwhera te tari Māori o te Whare Wānanga o Ōtākou.
Ngā kāreti kaiako
Nō te tekau tau 1960 ka tīmata te ako o ngā kura takiura i te mātauranga Māori.
Wānanga
E ai ki te tautōhito a Mason Durie, kaua mā ngā whare wānanga auraki e ako te Māoritanga ki te Māori, engari mā ngā wānanga kē, pērā i Te Wānanga o Raukawa me Te Wānanga o Aotearoa.