I mua i te taenga mai o te Pākehā ki Aotearoa arā noa atu ngā mahi tauhokohoko moana i whakahaerehia i waenganui i ngā iwi o Whāngārei, ki ngā takiwā atu i Muriwhenua, ki Motu Kōkako me Rākaumangamanga, ahu whakatetonga ki Tāmaki-makaurau, hāngai ki te rāwhiti, ki Hauturu (Little Barrier Island) me Aotea (Great Barrier Island). Nā tēnei āhua, noho ai ngā tōpūtanga tāngata ki ō rātou kāinga i te takutai.
Ngā waka
Ka tau ētahi waka ki te takutai ki Whāngārei. Ko Māhuhu-ki-te-rangi te waka o Manaia, ka tau ki Motu Kōkako. He kōrero anō e mea ana, koia te rangatira o te waka a Ruakaramea, ka tau ki Whāngārei. Ko ōna uri i noho ki te takutai, ki ngā moutere o Tawhitirahi me Aorangi (Poor Knights Islands), o Taranga me Marotiri (Hen and Chicken Islands).
Tau mai ai ngā waka a Tūnui-a-rangi rāua ko Te Arawa ki Whāngārei. Ko Tāhuhunui-o-te-rangi te rangatira o te waka, a Moekākara, ka pae ki te moutere o Te Kawau me Cape Rodney. Ki kō whakateraki atu o Cape Rodney, ko te whanga iti i tau atu ai a Te Wakatūwhenua.
Ko Puhi te rangatira o te waka a Mataatua, nāna ētahi wāhi o te takutai i taunaha: ko Taiharuru (ngā tai haruru) me Ngunguru (ngā tai ngunguru); ko Tutukākā (he wāhi hopu manu); ko Matapōuri, te wāhi i tau ai te waka i te pō; ko Whananaki, (nā te ngau o te waeroa i te wā moe); ko Te Purupurutanga o Mataatua, te wāhi i purupurua ai ngā aurukōwhao o te waka; ko Whangaruru (he whanga haumaru); ko Te Tīheru-a-Mataatua, he moutere pakupaku kei te taha o Motu Kōkako, koinei te wāhi i taka te tīheru o te waka ki te wai, kia pae ki uta. Nā Puhi anō ngā moutere o Tawhitirahi me Aorangi (Poor Knights Islands) i whakaingoa.
Manaia – te maunga, te tipuna
E ai ki ngā kōrero tuku iho, tērā te wā i tū kotahi ai ki Hawaiki ngā maunga nei a Manaia, a Maunga Raho, a Tokatoka. Nā runga i ngā akiaki a Manaia, ka whakataetae rātou kia whakawhiti i te moana ki Aotearoa; i te whitinga o te rā, ka mau rātou, ka hurihia rātou hei kōhatu ki ngā wāhi kei reira rātou e tū ana i tēnei wā; ko Manaia kei Whāngārei, ko Maunga Raho rāua ko Tokatoka kei ngā tahatika o te awa o Te Wairoa.
Kei ētahi atu e kōrero ana mō te huringa o te tipuna a Manaia hei maunga. Ka taka ki tētahi rā, i a rātou ko tōna iwi e hī ika ana, ka mau tana matau ki te kōtore o tētahi ngohi. Ko tana whakamāoritanga o tēnei, he aituā kei te haere. Ka tere ia ki te kāinga. Kia tata ia ki uta, ka karangahia e ia tana wahine kia haere atu. I te unuhanga i ōna kākahu kia kau atu ki a Manaia, ka kite atu a Manaia, kua mahi pūremu tana wahine me tana pononga, a Paeko. Kātahi ka tahuri a Paeko rāua ko Manaia ki te whiu mākutu, tētahi ki tētahi. Ko te mutunga iho o tēnei mahi, kua huri a Manaia rātou ko tana wahine, ko tana pononga a Paeko, ko ētahi o āna tamariki hei tara koikoi ki te tihi o te maunga a Manaia.