Kōrero: Ngā hāhi

Whārangi 8. Te Hāhi Penetaka

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Nō ngā tau tōmua o te rautau 1900 ka tau mai te Hāhi Penetaka ki Aotearoa. Ko tā rātou i arohia ko ngā mahi whakaora, ngā mahinga tipua me te iriiri i ngā pākeke. Ko ēnei ētahi o ngā āhuatanga i rarata ai te Māori ki tēnei hāhi. I te tau 1928 ka karakia te Pākehā a Stephen Jeffries mō tētahi Māori e mate pukupuku ana, ā, ka whakaorangia tērā e te Atua. He nui ngā Māori ka tahuri ki tēnei hāhi.

Petihana tāmi Māoritanga

I te Haratua o 1976 ka whakatairanga te Ingarihi o te Minenga o te Atua ki Whāngārei, ara a George Anderson i te petihana kia whakakorehia te ako i te Māoritanga ki roto ki ngā kura i tōna Tukituki ki ngā akoranga Karaitiana. Ka tautokohia a Anderson e tōna minita me ētahi o tana minenga, engari nō muri mai ka whakapāhā te hāhi ki ana mahi takaware ki te iwi kāinga. Nāwai ka wehe a Anderson i te hāhi.

Ngā minenga o te Atua

Ko tēnei te hāhi nui rawa o ngā Hāhi Penetaka me ngā Minenga o te Atua, ā, he tokoiti noa iho ōna mema Māori. Nā te mea he manene nō tāwāhi ōna rangatira, ka mutu i ngā taone anake ngā whare karakia, kāore te Māori i mene ki tēnei hāhi.

I te tau 2007 ka whakatau te kaunihera matua o te hāhi ki ōna ngoikorehanga kia whai wāhi ake te Māori ki roto ki te hāhi. Nō konā ka tonoa ko Minita Peter Hira ki te ārahi i tētahi arotake ki te take nei. I e tau 2006 e 8 ōrau o tēnei hāhi he Māori.

Ngā Hāhi Āpotoro, Koiora Hōu hoki

I ngā tekau tau 1940 me 1950 ka tū ngā haerenga tēneti o te hahi Āpotoro me te hāhi Koiora Hou. Nā te tū o ēnei puni ki ngā taiwhenua, he nui te Māori ka mene atu. He whakatipu rangatira Māori te hiahia i mārakerake kitea atu i te hāhi nei. Nō muri mai ka tū a Manuel Renata hei heamana o te whakahaerenga teitei rawa o te hāhi Āpotoro.

He nui ngā hui ka tū ki ngā marae pērā i Tūrangawaewae hei whakamāui i te hāhi. I tētahi o ngā hui i te tau 1979 ka uru mai a Brian Tāmaki, ā, nō muri mai ka tū ia hei rangatira nui mō tēnei hāhi. Nō tana wehenga i te tau 1994 ka iti iho te whai wāhi atu o te Māori. I te tau 2006 e 13 ōrau o te hāhi he Māori.

Te Hāhi Destiny

I tipu ake a Brian Tamaki (Ngāti Ngāwaero, Ngāti Maniapoto) hei Metoriti, engari nō te wā e 21 ana tau ka hono ia ki te Hāhi Āpotoro. Nāwai ka puea ia hei kaiārahi mō te peka o te hāhi ki Rotorua, Lake City Church, te hāhi tuarua o te motu mō ngā Āpotoro. Engari i te tau 1994 ka wehe ia i te hāhi i runga i ētahi take utu i te whakahaerenga ā-motu. Ko te huanga mai tērā o te Hāhi Destiny, ā, ka tere piki ōna pononga ki te 7,000. E ai ki ngā tatauranga o te hāhi, e 78 ōrau o te hāhi he Māori, ā, i te tau 2008 ka tū ia hei manatū Māori ki ngā taone. Nō konei ka āhei rātou ki ngā pūtea kāwanatanga hei tautoko i ngā ratonga mahi ōhanga, pāpori, ahurea hoki ki ngā hapori Māori.

I te tau 2005 ka whakatapua a Tāmaki hei Pīhopa mō te Hāhi Destiny. I te tau 2009 ka meatia e ia koia tonu ‘Te Māngai’, ara te ingoa i karangatia ai a Tahupōtiki Wiremu Rātana, te kaiwhakaū i te Hāhi Rātana.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Hirini Kaa, 'Ngā hāhi - Te Hāhi Penetaka', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-hahi/page-8 (accessed 28 April 2024)

He kōrero nā Hirini Kaa, i tāngia i te 5 May 2011, updated 1 Mar 2017