Kōrero: Te kawa o te marae

Whārangi 2. Te āhua o te pōwhiri

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

I roto i te pōwhiri ka tākina mai te manuhiri ki roto tonu i te marae. Nō ēnei tau tata kua tīmata ngā pōwhiri ki roto i ngā tari me ngā wāhi mahi.

I te nuinga o ngā marae ko te marae ātea kei mua, ka mutu he wharekai; he wharepaku; he whare horoi hoki tōna.

Tangata whenua

Ko te hau kāinga tonu te tangata whenua. I te wā o te pōwhiri, ka taka mai te hunga manuhiri ki raro i ngā manaakitanga o te tangata whenua. Kia mutu katoa te huihui mai o te manuhiri ki te waharoa, kātahi anō ka rere te reo karanga.

Manuhiri

Ko te hunga kāore anō kia tae ki tētahi marae ka kīia he waewae tapu. Mēnā ia nō tawhiti, he manuhiri tūārangi. Ka tae ana te waewae tapu ki tētahi marae tauhou, ka waerea e te kaumātua te huarahi mō te ope. Kua oti kē te whiriwhiri i mua atu ko wai ka karanga, ko wai ka kōrero, ko wai hoki ka whakakao i te tahua hei koha ki te tangata whenua. I taua wā hoki kua whakaritea hoki te pae kōrero.

Wero, taki rānei

I ēnei rā ka tākina  te wero, te taki hoki i te manuhiri tūārangi ina whakaeke i runga i te marae.

Ko ngā wero tūturu, e toru ngā rākau. I te tuatahi ka whakatakotoria te rākau whakaara. Kia kohi te rangatira o te ope ka huri tonu atu te kaiwero, ka hoki ki tōna iwi. Tuarua ka tau te rākau takoto. Tuatoru rawa ko te rākau whakawaha. Māna hoki e taki te manuhiri ki runga i te marae.

Karanga

I ētahi wā kāore he wero, ko te karanga anake. Ka tīmata te karanga a te tangata whenua, kātahi ka whakahoki te kaikaranga a te manuhiri.

Ka haere tonu te karanga ka whakaeke haere tonu hoki te manuhiri.

Haka pōwhiri

I te wā e haere ana te pōwhiri, ka whakatū anō te tangata whenua i tētahi haka pōwhiri mō te manuhiri.

Whaikōrero

Ka whaikōrero ngā taha e rua i runga i te marae; ka tahi ko te tangata whenua, ka rua ko te manuhiri.

Waiata

I te otinga o ia whaikōrero kua kīnakitia atu ki te waiata, ki te mōteatea rānei.

Kapa kōura hei koha

Ko te nuinga o ngā ope manuhiri ka tuku koha atu ki roto i te kōpaki. I te nuinga o te wā he nōti. Heoi ko te mahi a ētahi kaumātua he kōkuhu i ngā kapa ki roto ki te kōpaki kia kore ai e pūhia e te hau.

Koha

Ko te koha he tahua ka tukuna e te manuhiri ki te tangata whenua. Mā te kaikōrero mutunga o te manuhiri e whakatakoto te koha. Kia tau rā anō ia ki raro kātahi ka tū mai tētahi o te tangata whenua ki te tiki.

Te hongi me te harirū

Kia mutu rā anō ngā kōrero ka whakawhiti te manuhiri ki te hongi me te harirū i te tangata whenua. I tōna tikanga ka hongi te tāne me te wahine hoki, engari nō ēnei rā o te Pākehā, kua hongi i ngā tāne, ko ētahi kua kihi kē i ngā wāhine. Heoi e hoki mai ana tērā āhua o te hongi ki te tāne me te wahine i ētahi o ngā marae, kaua ko te kihi.

Hākari

I te mutunga o te pōwhiri ka hākari te iwi, ā, ka mahea te tapu o te pōwhiri.

Mihimihi

Pō te ao kua haere tonu ngā mihimihi ki roto i te whare (wharenui). Ko tōna tikanga ka whai wāhi te tangata ki te mihimihi, ki te whakawhanaunga. Heoi i mua i tērā ka karakia. Mā te tangata whenua e tīmata ngā karakia. Whai muri kua rere ngā mihimihi mai i te taraiti ki te tararahi o te whare. He māmā ake te wairua o ngā kōrero ō roto i te whare, arā, te whare o Rongo.

Poroporoaki

Nō te mutunga rā anō o te hui ko te poroporoaki, ā, e ai ki te kawa mā te manuhiri hei taki te poroporoaki. He tikanga tēnei, ka  waiho mā te manuhiri anō e tohu i tōna wā wehe. I te nuinga o te wā kei roto te poroporoaki i te wharenui, kei waho rānei i te marae ātea.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Te kawa o te marae - Te āhua o te pōwhiri', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-kawa-o-te-marae/page-2 (accessed 6 May 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 5 Sep 2013