Ko te marae te pokapū o ngā mahi a te Māori. I ngā tau tōmua o te neke a te iwi Māori ki ngā tāone, ka tū ngā wāhi pēnei i ngā whare noho a te kāwanatanga, ngā hōro hapori rānei hei wāhi hui, hei momo marae. Ka tangihia ngā mate, ka tū ngā rā nui pēnei i ngā rā whānau me ngā mārena. I whakatūria ētahi whare pēnei i te Auckland Māori Community Centre hei wāhi whakahuihui, heoi ehara ēnei wāhi i te wāhi pai mō ngā tangihanga, hei whakaatu hoki i tēnei mea te tikanga Māori, arā te manaaki i te manuhiri. Kua pūmau kē te noho a ētahi Māori ki ngā tāone, heoi, i te kimi tūrangawaewae tonu rātou mō rātou anō.
He okiokinga ki ngā taone
I ngā tau kua tohipa, whakahokia ai ngā tūpāpaku ki te wā kāinga nehua ai i te taha o ō rātou tīpuna. I ēnei rā, kua hurihia he wāhanga o te tanunga tūpāpaku o Waikumete i te uru o Tāmaki hei urupā, hei wāhi tanu tūpāpaku Māori ahakoa nō hea, ahakoa he whāngai nā tētahi Māori. He tauira tēnei mō te tū mai o ngā hanganga tūturu a te Māori ki ngā tāone.
Marae tāone
I te tekau tau atu i 1960 ka tīmata ngā kaupapa ‘whakatū marae ki ngā tāone’. Ka whai ēnei marae i ngā tikanga tūturu a te Māori ahakoa tō rātou tū ki ngā tāone. He maha ngā kaupapa pēnei i mahi tahi a te Māori me te Pākehā e tū ai he marae tāone.
Marae mō ngā iwi katoa
Mō ngā iwi katoa te maha o ngā marae nei, pēnei i te marae o Hoani Waititi, ka tuwhera i te tau 1980 ki te uru o Tāmaki. Nā tēnei marae ka tū tētahi o ngā kōhanga reo tōmua rawa ki Tāmaki; ināianei, he kura kaupapa Māori kei te marae, tae rawa ki te wharekura. Koinei anō hoki te pokapū o te kapa haka rongonui o Te Roopu Manutaki.
Ko te marae o Ngā Hau e Whā ki Ōtautahi te marae tāone nui rawa atu ki Aotearoa. Ko ētahi atu marae tāone ka hono ki tētahi hāhi pērā i a Tātai Hono, te marae o te hāhi Mihinare ki Tāmaki, me Hui Te Rangiora, te marae o te hāhi Katorika ki Kirikiriroa.
Marae ā-iwi
Kua whakatū marae ētahi uri kei ngā tāone kei waho ake o tō rātou rohe. He marae ō Ngāi Tūhoe kei Rotorua (Mataatua) me Tāmaki (Te Tira Hōu).
Marae ki ngā whare mātauranga
I ngā tau tata nei he maha ngā marae kua tū ki ngā kura me ngā pokapū mātauranga, hei ako i te reo me ngā tikanga ki ngā ākonga. Ko ētahi o ēnei marae, he taiwhanga ako, ā, i āta whakatūria he whare whakairo ki runga i ētahi atu. Hei tauira, ko te marae o Te Herenga Waka kei te Whare Wānanga o Wikitōria ki Te Whanganui-a-Tara.
Tūrangawaewae
Kua noho ēnei marae hei pokapū mō te tini o te Māori kei ngā tāone. Ka haere mai ngā tāngata ki te whakaū me te tūhura anō i tō rātou taha Māori. Ka noho hoki ngā marae tāone hei wāhi ako mā te Māori me te Pākehā i ngā tikanga me ngā āhuatanga katoa o te noho a te Māori.
