Ko Hineteiwaiwa, ko Hinauri, ko Hina, ko Rona, ko Hinekōtea, ko Hinekōrito, ko Hine-mākehu rātou ko Hine-korako ngā tīpuna rongonui o te Māori mō te whakawhānau me te koiora tangata. E kitea ana hoki ēnei tīpuna i ngā tikanga mō te puhi me te whakawhānau, tae atu ki te whakatere waka, te hī ika, te whakatō kai, te mahi raranga me ērā atu mahi a te Māori. Ka aratakina anō ēnei mahi e te taiao, te whiti me te heke o te marama, o ngā whetū me te āhuarangi. Heoi ko Hineteiwaiwa te atua e rongotia whānui ana.
Te whānau tuatahi
Ko ngā mātua tōmua rawa o te ao ko Ranginui te matua, ko te whaea ko Papatūānuku. Ka whānau i a Papa ā rāua tamariki, ka noho ai i roto i te pōuri kenekene i waenganui i te tauawhi a ō rātou mātua. I runga i te ārahi a Tāne, ka wehe a Rangi rāua ko Papa, wehe ko te ao mārama.
Hineahuone
Kīhai te wahine tuatahi i whānau mai, engari i ahua. Ko te ingoa o tēnei tipuna ko Hineahuone. Nā Tāne ia i hanga, ā, nāna i whakatihe te mauri ora ki roto ki a ia. Ā, ka moe a Hineahuone i a Tāne ka puta he wahine, ko Hine-tītama. Ka moe anō a Tāne ka moe i a Hine-tītama, ā, nō tana karakia atu kātahi ka whānau he uri ki a ia. Ko te ingoa o tāna tamaiti ko Hine-rau-whārangi. Ko ia te tamaiti i matua tohia ki te wai. Nō te mātau i a Hine-tītama ko Tāne tonu tōna matua, ka rere ia ki Rarohenga, ā, ka mōhiotia ia ko Hine-nui-te-pō.
Tiki
Tērā anō te kōrero mō te wahine tuatahi e pā ana hoki ki ngā kōrero mō Tiki. Ka noho tungāne ia mō Tāne rāua ko Tūmatauenga, hāunga kei ētahi e whakapono ana nā rāua tahi i hanga i a Tiki. He atua tonu atu a Tiki. Ka moe ia i tana wahine tuatahi ko Marikoriko te ingoa. I hangaia tērā i te one, ka mutu he mea hanga e te Arohirohi o te Rā, e te tangi pāorooro. Ko tā rāua tamaiti mātaamua ko Kauataata.
Māui
E ai ki ngā kōrero ka whānau kahukahu mai a Māui. Ka tākaitia e Taranga tana pōtiki ki te tikitiki o tōna māhunga, i kīa ai ko Māui-tikitiki-a-Taranga. Kātahi ka rukea e te kuia rā tana tamaiti ki te wai, engari ka paea mai ki uta, ā, kitea rawa iho e tōna koroua. I ngā wā o mua he atua kahukahu te tamaiti whānau kahu.
Whakapapa o te ao tūroa
I runga i te tātai whakapapa e tūhono ai te Māori ki tōna ao tūroa. Tērā te wā ka kāhakina e Rongomāui ngā kūmara a tōna tuakana a Whānui. Ka moe i tāna wahine ka whānau te kūmara. Ahakoa ka tāmaoa e ia te kūmara, nāwai ka mōhiotia tonu tana mahi. Nō konā ia i rere ai me tana tamāhine a Hinemataiti ki raro. Ko Hinemataiti he tipuna nō te kiore.
Whakawhānau
I ahu mai ngā tikanga whakawhānau i te tipuna i a Tura. Ka pae a Tura ki tētahi motu kē, ka moe i te wahine o reira ko Turakihau te ingoa. Ka hapū te wahine nei. Ka eke te wā e whānau mai tā rāua tamaiti ka tae mai ngā hungarei ki te kawe taonga matā. E tangi haere ana te iwi rā mōna. Ka pātai a Tura, hei aha rātou e tangi ana, ā ka whakahokia ko te tikanga o te iwi rā, he poka mai i te pēpē mā te matā, ā, ka mate noa ia. Kātahi ka hangaia e Tura he whare mō tana wahine. E rua ngā pou o tēnei whare, ko te pou-tama-wahine, hei pupuritanga mōna, me te pou-tama-tāne, hei rākau toko i a ia. I te putanga mai o te tamaiti ka whakawehea e ia te whenua mō tōna atua mō Mua. Kātahi ka tohia. Ko te ingoa o tā rāua tama ko Tauira-ahua.
Whakapapa
Ka taketakea mai ngā mea katoa o te tikanga whakaaro Māori tūturu i te whakapapa. Ka hono ngā mea katoa o te ao tūroa i te whakapapa – ngā atua, te taiao, te tangata me ngā mea ora katoa. Mā te whakapapa ka mārama ake ai ki te ao nui mārama i mua, i muri, ā, haere ake nei.
