Ngā tohorā kaitiaki
Kei roto i ngā kōrero tuku iho e kōrero ana mō ngā tohorā i ārahi mai i ngā waka i heke mai ki Aotearoa; ko Waitaha ka whai i tōna tuahine a Hāhuru, i aratakina mai ki Aotearoa i Hawaiki e te tohorā e Tūtarakauika. I tau mai rātou ki O-tara-muturangi, pātata ki Matatā.
Kei roto i te oriori mō Tūteremoana te kōrero mō tētahi waka i whai i tētahi kauika tohorā whai muri i te āwhā. E whakapono ana ko Tākitimu te waka e kōrerotia ana. Kei roto i te waiata ētahi o ngā ingoa o ērā tohorā. Nā te tohunga ō runga i a Tākitimu, nā Ruawharo te mauri o te pakake i whakatō ki Te Māhia.
He tohorā a Paniraira, te taniwha kaitiaki o te waka a Tainui. Nānā ngā ngaru i whakamoe i te hekenga mai o te waka. I te wā o te āwhā ka whakahau ngā tohunga o ngā waka i ngā taniwha o te moana hei ārai i te waka. He wā kua hūtia e te tohunga tētahi o ōna makawe hei tuku atu ki te tohorā, taniwha rānei, hei tohu ki tōna tiaki i te waka. Tērā pea i ahu mai tēnei tikanga i te kitenga atu o ngā tohorā me ngā aihe e taki tuku ana i te takoha o te rimurapa ki a rāua anō.
Te whakakau tohorā
Waihoki ki ngā kōrero mō Tutunui, kāore e ārikarika ngā kōrero a te Māori mō ngā tāngata eke tohorā. Nō te hanganga o te kiriata a te Kaieke Tohorā ka hora ngā kōrero nei ki te ao. I tauiratia te kiriata i tō Ngāti Porou kōrero mō Paikea. Ka whai te kōrero nei ki te kawenga atu o Paikea me ōna tuākana ki te hī. I te putanga atu ki te moana uriuri, ka taupokina te waka e Ruatapu nā tōna kaha harawene. Toremi katoa rātou. Ko Paikea te mōrehu i ora ai i ōna kauhau ki ngā ariki o te moana hei āwhina i a ia. Ko te whakautu ko te tohorā hei kawe i a ia ki uta, ā, ki Aotearoa nei. Arā anō tētahi kōrero nō Waikato e ōrite ana ki tēnei. Ko Waihuka i whakarerea e tōna tungāne kia toremi ki waho ki te moana.
Ko ētahi atu kaieke rongonui:
- Ko te tipuna o Ngāti Awa ko Te Tahioterangi, nāna i whakakau i a Tūtarakauika mai i Whakaari ki te pūaha o te awa o Whakatāne.
- Tūnui, te tohunga o Te Matau-a-Māui, nāna i eke tana tohorā mai i te pūaha o Keteketerau, ki Te Kauae-o-Māui (Cape Kidnappers).
