Kōrero: Te raranga me te whatu

Whārangi 5. Te whakaaranga o ngā mahinga muka

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te paheketanga

Nō te rautau 1900 ka tāmate haere te mātauranga raranga. Nā te urunga mai o ngā kaka Pākehā me ngā papanga hou, te ngaro haerenga o ngā manu Māori, me te whakatakē a ngā mihinare ki ngā tikanga o te whare pora, ka waimeha te mātauranga. 

Diggeress Te Kanawa

Mā wai e kōrero te kaha o ngā māreikura i whakahere i a rātou anō ki te oranga tonutanga o te raranga. Tētahi tino kairaranga, kaiako hoki ko Diggeress Te Kanawa (nō Ngāti Maniapoto me Ngāti Kinohaku), arā, te tamāhine o te tohunga raranga a Kahurangi Rangimarie Hetet. He kanohi kitea a Te Kanawa ki ngā hui a te Rōpū Wāhine Māori i te tekau tau 1950, mō te whakatairanga i te mahi whāriki me ētahi atu tikanga raranga. Neke atu i te 50 tau a ia e kuika nei kia mairangatia te aranga anō o te raranga Māori. He kaiwhakaū a Te Kanawa nō Te Roopu Raranga Whatu o Aotearoa. He nui ngā tohu kua whakawhiwhia ki a ia, pērā i te CNZM i te tau 2000, me te tohu kairangi hōnore i te tau 2007.

Te Rito

Nō te tau 1969 ka whakaarahia te kura raranga ā-motu, a Te Rito, ki Rotorua, i te taha tonu o te kura whakairo ki Whakarewarewa. Ko te tumuaki tuatahi o Te Rito ko Emere Schuster. Ka ako a Te Rito i te tauira ki ngā toi me ngā pūkenga e pā ana ki ngā raranga taketake mā te hōtaka toru tau te roa (mā tētahi ako harangote ki waenga hapori). He mea ako te tauira ki ngā toi me ngā tikanga, ngā kōrero tuku iho me ngā tauira a tēnā iwi, a tēnā iwi. He mea ako anō ngā raranga Māori taketake ki ngā whare wānanga me ngā kura. 

Te Aho Mutunga Kore

I te tau 2004 ka tuwhera te taiwhanga o Te Aho Mutunga Kore ki te whare o Pātaka ki Porirua. I tae te whakakitenga ki ngā whare taonga o ngā rohe, i mua i te whitinga atu ki San Francisco i te tau 2005. Whai muri i te haerenga toru tau i Amerika, ka auraki mai a ‘Te Aho Mutunga Kore’ ki tōna whakakitenga mutunga ki Ōtautahi, ki Te Puna o Waiwhetū – neke atu i te 81,000 te marea i tae atu.

Ngā pā harakeke hou

Kātahi ka tūtū mai ngā pā harakeke hou ki tēnā marae, ki tēnā rōpū hei tautoko i te whakaaranga anō o te toi raranga. Ka mutu kei te rāhui o Janet Stewart ki Ōtautahi te pā harakeke o Te Kōrari. He taonga te pā harakeke ki te hunga raranga o Ōtautahi. I mahitahi te kaunihera me ngā rōpū raranga ki te waihanga i te pā harakeke. 

Ngā kaitiaki o ngā kōrero tuku iho

I te rautau 2000 he maha ngā kairaranga Māori ka ū tonu ki ngā papanga, ngā tae, ngā tauira me ngā tikanga raranga. He nui anō te hunga e urutau ana ki te horopaki o ēnei rā. Ko ngā kiri kānga, ko ngā wūru me ngā kura manu tauiwi ētahi o ngā taonga hou e whakamahia ana i ēnei rā. Heoi kei te ngākau-nui tonu te hunga kaitiaki o te tikanga raranga kia ū tonu ki ngā whakarerenga iho a rātou mā. 

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Kahutoi Te Kanawa, 'Te raranga me te whatu - Te whakaaranga o ngā mahinga muka', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-raranga-me-te-whatu/page-5 (accessed 3 May 2024)

He kōrero nā Kahutoi Te Kanawa, i tāngia i te 22 Oct 2014